Vrouwenbesnijdenis is een verschijnsel waartegen we allemaal op zouden moeten staan

Voormalig Minister voor Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking Lilianne Ploumen (56) zet zich al jaren in voor de rechten van vrouwen en meisjes. Onlangs pleitte zij als Tweede Kamerlid voor het vergoeden van hersteloperaties bij Vrouwelijke Genitale Verminking (VGV). Een interview met een gepassioneerde politica die vrouwenbesnijdenis op de Nederlandse politieke agenda zet.

AM: U reageerde heel enthousiast op onze vraag of u mee wilde doen met de campagne van De Wereldwijven #DeWereldwijvenUnCut, tegen genitale verminking, voor zelfbeschikking. U schreef dat u de campagne een heel goed initiatief vindt. Kunt u uitleggen waarom u het belangrijk vindt dat er aandacht is voor het onderwerp?  

LP: Ik vind vrouwenbesnijdenis een afschuwelijk verschijnsel waar we allemaal tegen op zouden moeten staan. Maar tegelijkertijd het is niet genoeg als wij met elkaar zeggen: ‘Dit willen we niet meer.’ Vrouwenbesnijdenis moet stoppen, maar dat gaat niet vanzelf. Je moet vervolgens ook iets doen.

Ten eerste moeten we kijken welke interventies in de landen waar vrouwenbesnijdenis voorkomt effectief zijn. Ik vind het belangrijk dat we als Nederland die initiatieven steunen en gelukkig blijven we dat ook doen.

Ten tweede is het ook belangrijk dat we ons richten op besneden vrouwen die in Nederland wonen. Ik vind namelijk dat we ten aanzien van deze vrouwen ook een verantwoordelijkheid hebben. We moeten de vraag stellen: wat kunnen we voor hen doen? Verder lopen ook hier in Nederland meisjes het risico besneden te worden. Als mensen dat willen doen, moeten we daar echt paal en perk aan stellen. Er zijn daarom wettelijke maatregelen genomen: vrouwenbesnijdenis is in Nederland strafbaar. Dat is natuurlijk heel goed, maar vervolgens moeten we daar wel alert op blijven. Daarom vind ik het heel belangrijk dat er aandacht is en blijft voor vrouwenbesnijdenis.

AM: Toen president Trump vlak na zijn aantreden de financiering beëindigde van organisaties die zwangere vrouwen in het buitenland helpen bij abortus, startte u begin 2017 vastbesloten SheDecides. Een prachtig initiatief dat zowel nationaal als internationaal veel steun kreeg. U zet zich in voor seksuele en reproductieve gezondheid en rechten van meisjes en vrouwen wereldwijd, inclusief vrouwenbesnijdenis. Wat grijpt u persoonlijk aan als het gaat over VGV?

LP: Ik vind vrouwenbesnijdenis gewoon echt een vreselijke praktijk, omdat je als vrouw gewoon wordt verminkt. Ik kan het niet mooier maken. Het is onderdeel van een bepaalde traditionele, culturele en soms religieuze opvatting dat de seksualiteit van vrouwen beheerst moet worden. Dat is natuurlijk een archaïsch idee. Het verplichten van vrouwen om een boerka te dragen of andere kledingvoorschriften vind ik net zo goed onderdeel van hetzelfde verkeerde denken. Maar bij vrouwenbesnijdenis vind ik het nòg erger, omdat het ook lichamelijke verminking is. 

AM: In uw carrière bent u directeur geweest van verschillende organisaties, zoals Mama Cash en Cordaid. Ook als Minister bent u in veel landen geweest waar vrouwenbesnijdenis voorkomt. Wat zijn uw ervaringen ten aanzien van vrouwenbesnijdenis? 

LP: Een van de meest aangrijpende getuigenissen vind ik die van Nice Nailantei Leng’ete, een jonge Massaai-vrouw die de moed had om zich tegen haar eigen besnijdenis te verzetten. In haar gemeenschap was het ‘gewoon’ dat meisjes besneden worden, maar zij wilde dat niet. De sociale druk is natuurlijk groot en meisjes worden op een onverwacht moment ontvoerd naar de plek waar dat dan gebeurt. Zij is letterlijk midden in de nacht weggerend en heeft bescherming gekregen bij haar grootvader tegen wie ze zei dat ze niet besneden wilde worden. Hij respecteerde haar keuze en heeft ervoor gezorgd dat er een streep ging door haar geplande besnijdenis.

Vanaf dat moment heeft Nice besloten haar dorp te mobiliseren en positieve verandering van binnenuit te creëren, met de hulp van Amref. Nice is een van de jonge vrouwen die zei: ‘Een initiatierite, die een overgang markeert van meisje naar vrouw is op zich iets heel moois, maar dat kan niet gepaard gaan met verminking.’ Samen met Amref ontwikkelde ze nieuwe alternatieve rituelen voor besnijdenis. Nice heeft hier binnen haar gemeenschap steun voor gekregen en dat is wel heel erg bijzonder.

AM: Waarom is het volgens u zo lastig om vrouwenbesnijdenis uit te bannen? 

LP: Het probleem is dat veel gemeenschappen geloven dat als je je dochter niet laat besnijden, dat zij nooit een man vindt. Je moet een manier vinden om dat te doorbreken. Dat kan bijvoorbeeld ook doordat een progressieve imam die in Mali voortdurend verkondigt: ‘Besnijdenis hoort niet bij de Islam, wij staan niet achter het verminken van meisjes, wij zullen dat nooit goedkeuren.’ Dat helpt ook heel erg. Maar het kost tijd. Achter de besnijdenis gaat namelijk veel meer schuil. Het hele idee is dat vrouwen niet zelf mogen beslissen of ze seks hebben, met wie ze seks hebben, hoe vaak ze seks hebben, of ze kinderen willen krijgen, hoeveel kinderen ze willen krijgen.

Daar begint het natuurlijk: bij het recht van vrouwen om daar zelf over te beslissen. Helaas er zijn nou eenmaal tradities die daaraan in de weg staan. Daarom moeten we ons ertegen blijven uitspreken en we moeten ook zorgen dat we vrouwen die daarmee te maken hebben gehad, dat we hen helpen als het gaat om de gevolgen van die besnijdenis. Er zijn namelijk zoveel verdrietige verhalen van vrouwen die met de gevolgen van besnijdenis moeten leven, ook in Nederland.

“Ik hoop daarom dat de campagne de druk politiek opvoert, maar tegelijkertijd ook dat iedereen zich gaat realiseren dat dit gewoon verminking is van gezonde meisjes en vrouwen. En dat we daartegen moeten opstaan.”

Vrouwen voor wie seks altijd pijn doet, voor wie een bevalling gepaard gaat met complicaties, voor wie plassen altijd pijnlijk is. Dat is echt heel afschuwelijk. Niet alle vrouwen willen erover praten, wat ik ook echt wel snap. Maar het is heel dapper als vrouwen zich daar wel zo in de openbaarheid over uitspreken. Dat verplicht ons ook om ervoor te zorgen dat die verhalen verder verteld worden. Het is natuurlijk gewoon een barbaarse praktijk, dat is het echt. Mooier kan ik het niet maken.

AM: Zijn wij, als westerse vrouwen, niet te veel met onze vinger aan het wijzen? 

LP: Nee, daar heb ik totaal geen last van. Daar voel ik me echt nooit door aangesproken. Vaak wordt dat gezegd door mensen die vrouwen in Nederland ook het recht ontzeggen om zelf te beslissen. Het spijt me, maar we hebben het hier gewoon over mensenrechten! Je mag iemand niet verminken. Je mag bijvoorbeeld niet iemand z’n oor afsnijden. Dus waarom zou je dan wel de clitoris of schaamlippen van een vrouw mogen afsnijden? Dat gaat er bij mij niet in. Dat mag gewoon niet. Punt.

We hebben ook met elkaar afgesproken dat je iemand niet mag vermoorden, waar ook ter wereld. We vinden het daarom heel gewoon dat we ons uitspreken tegen de doodstraf. Maar bij vrouwenrechten zeggen mensen dan soms: ‘He, waar bemoei je je mee?’ Dat vind ik echt flauwekul, dat is onzin. Daar komt bij dat niet alleen westerse vrouwen opstaan tegen VGV, maar ook vrouwen uit de gemeenschappen zelf. Ik vind daarom dat we zij aan zij moeten staan met alle vrouwen.  

AM: Afgelopen jaar heeft u gepleit voor het vergoeden van hersteloperaties bij vrouwenbesnijdenis. In oktober werden er Kamervragen gesteld door Raemakers en Sjoerdsma (beiden D66), daarna hebben zij – en ook u – verschillende moties ingediend. Waarom vindt u het belangrijk dat deze hersteloperaties worden vergoed?

LP: Ten eerste omdat een hersteloperatie echt heel belangrijk is voor de vrouwen de elke dag leven met de gevolgen van de besnijdenis. Ten tweede helpt de operatie hen daadwerkelijk en is ten derde de operatie medisch gezien mogelijk. Het is voor mij daarom vanzelfsprekend dat we de hersteloperatie moeten gaan vergoeden. Dat was het gelukkig ook voor Edith Schippers, de toenmalige Minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport, die ook zei: ‘We gaan dit gewoon doen.’ Dat was in 2014… Ergens is er dus iets fout gegaan. 

AM: Wat is er precies misgegaan? 

LP: Wat ik van Minister Bruins hoor, is dat er geen medische consensus is dat die hersteloperaties effectief zouden zijn en dat de vereniging van Britse gynaecologen de hersteloperatie heeft afgeraden omdat het niet helpt. Maar ik heb de minister verteld dat er wetenschappelijk onderzoek uit Frankrijk is, waaruit blijkt dat er wel degelijk goede resultaten zijn bereikt. En dat de hersteloperatie in Frankrijk om die reden ook wordt vergoed! Er is dus geen enkele reden om daaraan te twijfelen. Bovendien: het zou gewoon geregeld worden. 

AM: Helaas hebben uw moties uiteindelijk geen meerderheid van de Tweede Kamer gekregen: alle coalitiepartijen stemde tegen. Ook uw amendement werd verworpen, wat betekent dat de hersteloperatie ook in 2019 niet wordt vergoed… 

LP: Ja, dat is uitermate teleurstellend. Zeker omdat niemand mij de afgelopen maanden een overtuigend argument heeft kunnen geven waarom die belofte uit 2014 van Edith Schippers niet waargemaakt kan worden. Ik dacht daarom: ‘De Minister wil het dan misschien niet, maar de Minister is afhankelijk van wat er in de Kamer wordt gezegd. De Kamer is uiteindelijk de baas.’ Dus toen ik mijn motie indiende, verwachtte ik eigenlijk wel een meerderheid.

Tot mijn verbazing stemde de hele coalitie, inclusief D66 ertegen. Dat is zeer teleurstellend, zeker omdat D66 zich in de aanloop naar dit debat samen met PvdA hard heeft gemaakt voor het vergoeden van de hersteloperatie. Er is nu wel toegezegd door de Minister dat ze zich gaan verdiepen in het Franse onderzoek en de Franse praktijk. Daar wacht ik nu op, al hebben we onze vragen alweer klaarliggen indien dat te lang duurt. 

AM: Wat hoopt u te bereiken met uw inspanningen rondom dit onderwerp en hoe kan onze campagne #DeWereldwijvenUnCut daar een rol in spelen?

LP: Het doel is natuurlijk om ervoor te zorgen dat geen enkele vrouw of geen enkel meisje meer besneden wordt. Dat is een groot en ambitieus doel. Maar als je kijkt waar we tien jaar geleden waren en waar we nu zijn, dan is dat doel wel binnen handbereik. De #DeWereldwijvenUnCut campagne van De Wereldwijven helpt enorm om een coalitie te laten groeien om zich tegen vrouwelijke genitale verminking uit te spreken. Dat is echt geweldig! En ik hoop voor de korte termijn voor besneden vrouwen in Nederland, dat het ons gaat lukken om de hersteloperaties te gaan vergoeden.

Daarnaast vind ik het belangrijk om de boodschap te verspreiden dat vrouwenbesnijdenis wettelijk verboden is en dat je medeplichtig bent als je meehelpt om meisjes, ook in andere landen ter wereld, te laten besnijden. Ik hoop daarom dat de campagne de druk politiek opvoert, maar tegelijkertijd ook dat iedereen zich gaat realiseren dat dit gewoon verminking is van gezonde meisjes en vrouwen. En dat we daartegen moeten opstaan.

Dus hoe meer er over vrouwenbesnijdenis gesproken en geschreven wordt, hoe beter het is!