Ik verbaas me, maar boos worden kost je je kop

Volgend jaar woon ik 10 jaar in Colombia. En soms lijkt het dat hoe langer ik hier woon, hoe minder ik van het land snap. Er spelen hier zó veel conflicten tussen politiek, drugshandel, guerrilla, andere gewapende groepen. Allen staan te popelen om de macht over te nemen. Lang keek ik vooral naar de vreedzame overgrote meerderheid van de Colombianen. Maar de laatste weken opent de krant meerdere malen per week met een massamoord. Hoe is het om te wonen in een land waar geweld weer oplaait?

Het is onmogelijk om de geschiedenis en het politieke landschap van Colombia samen te vatten in één artikel. Ik denk zelfs dat er verschillende boeken voor nodig zouden zijn. En dan nog mist er een deel. Belangrijk is om te weten dat Colombia nog altijd de grootste cocaïne exporteur ter wereld is. Om die handel stabiel te houden worden de routes bewaakt door verschillende gewapende groepen. Anderzijds (en soms zijn dat dezelfde groepen) zijn er de guerrilla’s, waarvan de FARC de bekendste maar niet de enige is. Zij vechten traditioneel voor een eerlijkere verdeling van het land en ik denk om dat te kunnen vertalen naar het verdelen van welvaart. De politieke machthebbers zijn vaak rechts, behoorlijk kapitalistisch en absoluut niet vies van corruptie. Dit is in een notendop het machtsveld in Colombia.

Grote verschillen tussen platteland, dorpen en steden

Net als overal ter wereld kun je in elke grote Colombiaanse stad te maken krijgen met diefstal, agressie, verkrachting en moord. Colombiaanse steden zijn daarin gewoon net zoals andere grote steden ter wereld. Maar dit land is groot (28 keer groter dan Nederland) en overal wonen mensen. Het zijn juist de dunner bevolkte gebieden die kwetsbaar zijn en waar buitenproportioneel veel geweld voorkomt. Er zijn zat rustige dorpen, maar er zijn ook gebieden waar cocaïne wordt geproduceerd waar veel onrust heerst en/of waar lange tijd gesproken werd van het ´gewapende conflict´: de oorlog tussen de guerrilla en de overheid. Deze oorlog kostte aan ruim 250.000 mensen het leven. Meer dan 7 miljoen Colombianen wonen niet meer waar ze het liefste zouden willen wonen. Dat zijn de zogenaamde ´internally displaced´’. In 2016 werd weliswaar een vredesakkoord getekend, maar de onrust is nog niet weg. Logisch ook, het akkoord was een eerste stap in een lang proces. De huidige president respecteert het vredesakkoord echter niet en daarom worden lang niet afspraken die door de vorige regering gemaakt zijn, nagekomen.

Zo werden er in de afgelopen vier jaar ruim 1.000 sociale leiders vermoord. Mensen die hun gemeenschap graag een beetje beter zien. Ik schreef er al eerder over. En juist de laatste maanden laait dat geweld nog verder op. In de vorm van massamoorden, of, zoals President Duque het noemt ´collectieve moord´. Een collectieve moord klinkt in het Spaans namelijk een stuk vriendelijker dan het algemeen gebruikte masacre, een slachting. Alleen al in de tweede helft van augustus kwamen er bij 20 massamoorden 86 jongeren om het leven, maar zij zijn ´slechts´ minder dan de helft van het totaal aantal slachtoffers. (De hoofdfoto van dit artikel werd genomen bij de uitvaart van een van de slachtoffers, Yormán Dávila Henao, 18 jaar die in zijn eigen huis werd vermoord, samen met twee anderen).

Kun jij het je voorstellen? Gewapende groepen die lukraak om zich heen beginnen te schieten, of soms gericht op een persoon maar daarbij andere slachtoffers niet schuwen. De teller staat voor 2020 op het moment van schrijven op bijna 50 massamoorden. Het is een bizarre gewaarwording om meerdere malen per week weer een nieuwe masacre als krantenkop te zien. Ook omdat ik er niet veel aan kan doen. Waar wij wonen is het historisch veilig. De moorden zijn letterlijk een ver-van-mijn-bed-show, maar het voelt anders. Ik word er keer op keer oprecht verdrietig van.

Verbazing, maar boos worden kost je zomaar de kop

Lang heb ik me verbaasd over de afwachtende houding van Colombianen. Hoog- of laagopgeleid. Uiteindelijk maken maar weinig mensen zich er echt druk om, op zo nu en dan een social media postje na. Het is als buitenlandse lastig het onderwerp aan te snijden, maar het lijkt alsof Colombianen gewoon gewend zijn aan het geweld, zij maken dit al generaties mee. Het is al hun hele leven dagelijkse kost, het is lastig te blijven beseffen dat het helemaal niet normaal is. Het kost simpelweg te veel energie voor veel mensen om zich er telkens druk over te maken.

En een beetje afhankelijk van waar je woont, kan je boos maken en je uitspreken je letterlijk de kop kosten. Precies het doel van de gewelddadige groeperingen, dus begrijpelijk dat dat doel wordt bereikt. Daarnaast kent iedereen wel iemand (van dichtbij of via via) die in de oorlog is omgekomen, gekidnapt is geweest of op een andere manier slachtoffer is geworden van het geweld. Ergens moet je dat van je af zetten, anders word je gek. Deze afwachtende houding zorgt tegelijkertijd niet voor verandering, en die is wel nodig.  

Is er ook hoop?

Afgelopen zondag (30 augustus) gebeurde er iets bijzonders. Un canto por Colombia, een lied (alhoewel ik eerder zou zeggen een schreeuw) voor Colombia, kwam in actie. Dit platform werd al eerder in gezet maar nog nooit zo groot. Honderden artiesten kwamen virtueel bij elkaar in een ´Live uitzending´ die door meer dan 3 miljoen (!) mensen bekeken werd. De gehele uitzending duurde bijna 8 uur. Jong en oud keek mee en in menig whatsapp groepje ging het nergens anders meer over. Ik was diep onder de indruk. Sommige artiesten zongen hun bekendste nummer, anderen hadden juist een origineel lied geschreven.

Maar er waren ook getuigenissen van moeders die hun kinderen verloren hebben (recent of in de oorlog), vrouwen die door gewapende mannen verkracht werden, oud FARC strijders die hun verhaal deden, schrijvers die hun column voorlazen en cabaretiers die een al dan niet satirische bijdrage leverden. Er waren ook bijdragen van mensen die uitlegden waarom geweld nooit de oplossing is. Zo’n grote eenheid, zo’n gevoel van samenhorigheidsgevoel heb ik nog niet vaak in Colombia mee gemaakt. Als Corona het toelaat gaan ´we´ de straat op. Het verleden mag niet vergeten worden, maar de toekomst moet wel anders. Ik houd ondanks alles toch nog hoop.

De foto van dit artikel werd kosteloos ter beschikking gesteld door de Colombiaanse fotograaf David Estrada Larrañeta, die overigens fotografie studeerde op de Hogeschool van Groningen. Zijn Instagram geeft een prachtig beeld van de grote diversiteit van Colombia. Of neem een kijkje op zijn website.