Over gender en ras: “Amerika is er simpelweg niet klaar voor.”

Als schrijfster en meditatiedocent stap ik eens in de zoveel tijd bewust uit mijn comfortzone. Op zoek naar verdieping of simpelweg naar een mooi verhaal. Zo belandde ik – witte, hetero vrouw uit de polder – recent bij een Amerikaanse cursus over Bhuddism, Literature and Black LGBTQ+ Feminism. 

Toen ik de uitnodiging in mijn inbox ontving, moest ik twee keer lezen waar het over ging.

Bij de eerste lezing schoot ik direct vol aversie. In mijn vakgebied heb je ‘bewust’, ‘woke’ en – als restcategorie – ‘woke on crack’, zeker als het over gender of ras gaat. Ik vreesde dat dit initiatief tot de laatste categorie behoorde. Pas bij de tweede lezing zag ik dat de cursus werd aangeboden door twee vrouwelijke hoogleraren literatuur en filosofie van een gerenommeerd Boeddhistisch instituut. Why the hell not, dacht ik toen. Aldus geschiedde. 

Comfortzone en identiteit

Inmiddels zijn drie van de zes sessies geweest. Tijdens de eerste sessie maakt de groep, bestaande uit ruim honderd zwarte Amerikaanse vrouwen, een paar mannen en een enkele verdwaalde bleekneus, in gemoedelijk sfeer kennis. Het identiteitsmenu voor de obligate break out affinity groups bestaat deze avond uit BIPOC*, LGBTQ+, BIPOC lgbtq+, Woman/Femme en Other. Het aanbod blijkt ontoereikend om alle deelnemers van een eigen, veilige bubbel te voorzien. Zelf kies ik voor identiteitsgroep Woman/Femme. Daar tref ik drie witte hetero vrouwen, die net als ik op meer intersectionaliteit hadden gehoopt. 

Tijdens de tweede sessie verdiepen wij ons in het werk van Audre Lorde, een literair icoon uit de American Civil Rights Movement. Enkele oudere aanwezigen, die zelf nog op de barricaden hebben gestaan, beschrijven wat haar woorden in hun leven heeft betekend. Hun getuigenis roert me tot tranen: het is één ding om een etnische minderheid te zijn, het is echt iets anders om daadwerkelijk op te groeien onder een systeem van raciale oppressie.

In het Nederlandse, maatschappelijk debat gaat dat onderscheid vaak verloren. Voor het het gemak wordt dan ook over het hoofd gezien dat racisme een evolutionair geconditioneerde reflex is, die bij ieder mens aanwezig is. Ja, ook bij jou! En bij mij, aldus de Boeddha. Een kerndoel van inzichtsmeditatie is om dit soort reflexen bij jezelf te leren herkennen, zodat je het op tijd in de gaten hebt wanneer het je gedrag en je beoordelingsvermogen kleurt. 

De kunst van empathie ontwikkelen

Tijdens de derde sessie – over schrijfster Alice Walker – gaat het mis. Walker schreef The Color Purple (1982), dat onder zwarte Amerikaanse vrouwen met een slavernijverleden als evangelie geldt. Walker is naast icoon ook mens, een product van context en condities. Ze is grillig en complex, net als wij allen.

Walker groeit op in een gesegregeerd Amerika. Haar jeugd wordt getekend door geweld, seksueel misbruik en armoede. Ze trouwt met een blanke Joodse man uit een racistische familie. Ze krijgt een dochter, die ze eerst verwaarloosd en later onterfd. Ook haar huwelijk kent veel geweld. Later schrijft ze er gedichten over. Aanhangers betogen dat ze haar eigen trauma beschrijft, critici verwijten haar schaamteloos anti-semitisme. De controverse wordt verder gevoed door haar niet-aflatende inzet voor de Palestijnse zaak, dat door veel Amerikanen nog altijd als anti-semitisch (land)verraad wordt gezien. 

Walker wordt deze avond in haar volle complexiteit gepresenteerd. De docenten lopen daarbij niet op eieren, ze zweven er uit voorzorg boven. Tevergeefs, want: hoe dùrven ze zó over Alice Walker te praten! De emoties lopen hoog op en de docenten wordt laster en heiligschennis verweten. Ik heb het met ze te doen en bewonder hun moed. Maar ik betrap mezelf ook op irritatie.

Want hoewel ik begrip heb voor het generational trauma dat de perceptie van deze vrouwen kleurt, wordt mijn eigen polder perceptie gekleurd door het generational trauma van de Tweede Wereldoorlog. En vanuit die opvoeding ben ik niet bereid om anti-semitisme zomaar onder het tapijt te vegen of – in het verlengde daarvan – compassie op te brengen voor mensen, die dat gemakshalve wel doen. En dat – zegt de Boeddha – is een emotioneel gedreven reflex die je uit je systeem moet filteren.

Het gaat deze avond niet over de vraag of Walker goed of fout is, maar of je in staat bent om je eigen vooroordelen te parkeren en zo écht te leren begrijpen waar de pijn van de ander vandaan komt. 

Amerika is er simpelweg niet klaar voor. Misschien ik zelf ook niet. 

* BIPOC: Black, Indigenous, Person of Color