VGV in Nederland – De moedige strijd van Zahra Naleie

Zahra Naleie is één van de oprichters van FSAN (Federatie Somalische Associaties Nederland) en de eerste Somalische vrouw in Nederland die zich openlijk uitsprak tegen Vrouwelijke Genitale Verminking (VGV). Dit was in 1996 en sindsdien gaat haar campagne tegen deze schadelijke praktijk onverminderd door. Zahra, zelf als jong meisje besneden, heeft ervoor gekozen haar vier dochters niet te laten besnijden.

Haar missie is om VGV uit te bannen in Nederland en in 2021 werd zij voor haar werk zelfs benoemd als Officier in de Orde van Oranje-Nassau. Wereldwijf Marije sprak met haar over haar leven en geweldige werk voor en van FSAN.

Wat is de missie van FSAN?

“Met FSAN zetten wij ons in om VGV bespreekbaar te maken, te voorkomen en vrouwen te begeleiden naar goede zorg. Het gaat inmiddels allang niet meer alleen om de Somalische gemeenschap, ook andere landen waar VGV voorkomt hebben zich bij ons gevoegd. FSAN is in 1994 opgericht als platform voor Somalische organisaties in Nederland. Begin jaren negentig kwamen door de burgeroorlog veel Somaliërs naar Nederland. Het doel van FSAN is het bevorderen van volledige integratie en participatie van de Somalische gemeenschap binnen de Nederlandse samenleving.”

Waren er destijds andere vrouwen waarmee u kon praten over VGV?

“In die tijd hadden de meeste Somalische vrouwen VGV ondergaan. Het was echter een taboeonderwerp. Destijds waren er geen voorlichtingen over VGV binnen de gemeenschap en de kennis hierover bij professionals was onvoldoende. FSAN begon de eerste campagne tegen VGV in 1996, met als doel het doorbreken van het taboe rondom VGV en informatie verstrekken over de Nederlandse wetgeving en de gezondheidsproblematiek door VGV.

De naam van de campagne was: Bespaar uw dochter de pijn van besnijdenis. Hoewel het een taboeonderwerp was, waren veel vrouwen tijdens de voorlichtingen openlijk emotioneel en vertelden in tranen dat zij eigenlijk helemaal niet hun dochters wilden laten besnijden. Zij waren dankbaar voor de kennisoverdracht en de aandacht die er was voor VGV, omdat veel van hen kampten met de nare gevolgen.”

Hoe gaat u met FSAN de strijd tegen VGV aan? Wat zijn de positieve effecten en wat de lastige dingen?

“De campagne tegen VGV begon allereerst bij de Somalische gemeenschap in Nederland. Binnen de gemeenschap zijn sleutelpersonen, vrouwen en mannen die voorlichtingen geven, door ons getraind. Sleutelpersonen worden gezien als bruggenbouwers tussen de gemeenschappen en professionals. Het zorgde voor een groot bereik binnen de gemeenschap in heel Nederland. Door dit succes zijn vervolgens andere Afrikaanse gemeenschappen waar VGV voorkomt bijgevoegd, zoals bijvoorbeeld Soedan, Eritrea en Sierra Leone. Sinds 2018 traint FSAN ook sleutelpersonen uit Jemen en Iraaks-Koerdistan. Wij hebben op dit moment driehonderd VGV-sleutelpersonen in Nederland.”

“Eén van de lastige dingen is het projectmatig werken. FSAN heeft geen structurele financiering. De VGV-projecten worden gefinancierd door het ministerie van VWS. Ons huidige project eindigt in augustus 2024, daarna is het weer onzeker. Daarnaast is het borgen van VGV-sleutelpersonen een uitdaging, het inzetten gebeurt nog te weinig structureel. Vaak is dit laatste ook op projectbasis.”

“Maar opgeven, daar denk ik niet aan. Toen een project tot een einde kwam en FSAN geen geld meer had, bleef ik op vrijwillige basis doorwerken. Met als reden dat het doel in mijn hart veel belangrijker is: het beschermen van meisjes en vrouwen tegen VGV, en de meisjes en vrouwen die deze gruwelijke praktijk hebben ondergaan de beste steun en hulp te bieden.”

Hoe waren de reacties binnen uw eigen kring op het werk wat u doet?

“Mijn strijd tegen VGV is niet makkelijk geweest. Mijn eigen moeder zei tegen mij: “Stop met de campagnes tegen VGV, het is een onderdeel van onze religie en traditie. Daarnaast ben je hoogopgeleid, zoek ander werk!” Ik heb begrip voor mijn moeders opmerkingen, zij was bang voor alle kritiek vanuit de gemeenschap. Er was veel onwetendheid over de inhoud van het onderwerp.”

“In Nederland kreeg ik ook veel kritiek vanuit de Somalische gemeenschap, met opmerkingen als: “VGV bestaat niet in Nederland. We hebben grotere problemen, zoals oorlog in eigen land en de werkloosheid binnen de Somalische gemeenschap in Nederland.”

“Door de jaren heen waren er in de publieke opinies een paar heftige discussies rondom VGV en Islam. Gelukkig heb ik zelf geen dreigende situaties meegemaakt op mij als persoon. Als men vragen heeft over VGV en Islam, dan verwijs ik altijd naar islamgeleerden die meer kennis over de Koran en Hadith hebben, zoals bijvoorbeeld Hadith geleerden van de Islamitische Universiteit in Rotterdam.”

“Ik krijg ook mooie complimenten, voor mijn dapperheid om te blijven spreken en voorlichten over een taboeonderwerp. En er zijn mooie, onverwachte dingen op mijn pad gekomen. Zo kreeg ik in het jaar 2004 de Avicienna Prijs uitgereikt en op 26 april 2021 werd ik benoemd tot Officier van Oranje-Nassau, voor mijn strijd tegen VGV.”

Een bijzonder moment lijkt mij, om benoemd te worden tot Officier van Oranje-Nassau. Hoe heeft u dat ervaren?

“Om eerlijk te zijn had ik het helemaal niet verwacht. Ik dacht altijd dat alleen personen die actief zijn binnen de eigen gemeente een lintje krijgen. Ik ben op landelijk niveau actief. Ik wist ook niet dat de lintjes verschillende gradaties hebben en officier de hoogste is. Twee collega’s van Pharos en GGD hebben mij opgegeven en mijn dochters waren betrokken bij de voorbereiding van de verrassingsuitreiking.”

“Met een smoes hebben zij mij meegenomen naar het gemeentehuis van Alphen aan den Rijn, voor een ‘professionele fotoshoot’. Mijn reactie was: “Een fotoshoot in het gemeentehuis, hoe raar!” Maar toch ging ik mee. Het was werkelijk een hartelijke verrassing om de onderscheiding te mogen ontvangen van de burgemeester, samen met mijn dochters, tv-ploeg en de twee collega’s. Ik ben erg blij en trots en voel erkenning voor mijn inzet van de bestrijding van VGV. Het geeft mij de energie om door te gaan.”

Waarom denkt u dat het uitbannen van VGV zo’n lange adem heeft? Ook wanneer VGV meereist naar andere landen, zoals een land als Nederland, waar het niet gebruikelijk is?

“De achterliggende redenen voor VGV zijn: geloof, traditie en huwelijkskansen. Als je binnen zo’n traditie of geloof bent opgegroeid, kun je niet zomaar jouw waarden en normen veranderen. De meeste mensen denken dat waar je ter wereld ook naartoe gaat, je je eigen tradities gewoon mag blijven uitoefenen.”

“Door herhaaldelijke campagnes en voorlichtingen willen wij VGV uitbannen bij de generaties van nu en die van de toekomst. Hiervoor is de wetgeving vanuit de regering belangrijk, net als preventieve voorlichtingen en de nazorg en herstelzorg voor besneden vrouwen.”

“Er is veel onwetendheid over het onderwerp en door de voorlichtingen krijgen mensen kennis over schadelijke praktijken uit eigen tradities. Vanaf 2015 zijn er bijvoorbeeld veel asielzoekers uit Eritrea naar Nederland gekomen. Sommige van hen hadden nooit eerder gehoord over VGV als schadelijke praktijk, terwijl het wel voorkomt binnen de gemeenschap. Je moet dan vanaf A tot Z beginnen met voorlichten.”

Wat is er volgens u nodig om VGV helemaal uit te kunnen bannen in Nederland?

“In plaats van projecten moeten er structurele meerjarenplannen komen, met financiële steun van landelijke en lokale overheden. Het is van belang dat er een duurzame capaciteitsopbouw is voor de sleutelpersonen.”

“Het probleem is nog steeds dat veel professionals niet voldoende kennis hebben over VGV. Ze denken er niet aan om de klachten die de vrouw heeft te linken aan een besnijdenis. Om goede hulp te kunnen bieden en te weten wat vrouwen nodig hebben, is het belangrijk die kennis over VGV wel te hebben.”  

“Actieve deelname van jongens en mannen en het empoweren van vrouwen, door openlijk “NEE tegen VGV” te kunnen zeggen, dat is nodig. Heel lang is geprobeerd vrouwenbesnijdenis tegen te gaan door de aandacht te richten op de moeders en hun dochters. Maar ook de vaders spelen een belangrijke rol. Alle schakels in het systeem moeten betrokken worden.”

Zero Tolerance – Vrouwelijke Genitale Verminking: Help je ons geld inzamelen voor FSAN?

Deze campagne willen we heel graag aangrijpen om één organisatie in het bijzonder te steunen: FSAN (Federatie Somalische Associaties Nederland). In de jaren negentig opgericht door Zahra Naleie, zelf besneden en gevlucht naar Nederland vanuit Somalië. In Nederland zag ze dat er nauwelijks tot niets bekend was over VGV en binnen (Somalische) immigranten gemeenschappen het onderwerp taboe was. Die patronen heeft ze met FSAN doorbroken. Zahra zag de dringende noodzaak om VGV bespreekbaar te maken in de politiek, de gezondheidszorg en het onderwijs in Nederland. Meer weten over de werkwijze van FSAN?

De afgelopen twintig jaar zijn heel veel stappen gemaakt, maar we zijn er nog niet. Besneden vrouwen krijgen vaak niet de juiste hulp en meisjes lopen het risico besneden te worden. Help jij? Je kunt doneren via gironummer NL50INGB0000001545 ten name van FSAN en ovv ‘donatie de Wereldwijven’.

Hoofdfoto artikel – Federatie Somalische Associaties Nederland