Wereldwijf Martine Beijerman over gelijkheid, uitsluiting en Join for Joy 

Martine Beijerman is onderzoeker, jurist en schrijver. Ze houdt zich bezig met het thema uitsluiting. Naast haar werk voor de non-profitorganisatie Join for Joy geeft zij colleges ‘Gelijkheid en uitsluiting’ aan de Universiteit van Amsterdam, publiceert ze wetenschappelijke artikelen en schreef zij het boek Vreemde eenden. Op zoek naar gelijkheid in een wereld vol anderen. Ik sprak haar onlangs over dit boek en waarom ze dit schreef (jij kunt een gratis exemplaar in handen krijgen!) En, waarom zij zich inzet voor de non-profitorganisatie Join for Joy die in Oost-Afrika het tegenovergestelde van uitsluiting nastreeft…

Recent vierde Join for Joy haar 12,5-jarig jubileum, dus een mooi moment om behaalde resultaten op een rijtje te zien. Maar eerst, wie is deze duizendpoot? Ontmoet Martine, die na zes jaar wonen in de VS nu ruim een jaar met haar gezin terug is in Nederland. 

Je noemt Nederland ’thuisland’ en de VS ‘gastland’. Je waardeerde de afstand naar je geliefde thuisland want je zag de uitsluitingsmechanismen duidelijker. Inmiddels zijn jullie alweer een tijdje in Nederland woonachtig. Hoe zou je jullie ervaringen beschrijven?

“Amerika was vormend voor ons alle vier. Onze kinderen Wolf en Zoe hebben hun basisschool-leven in Connecticut doorlopen, inclusief de klassieke Amerikaanse sportcultuur: lacrosse, soccer, gymnastics, basketbal, volleybal, tennis en field hockey.”

“We hebben warme vriendschappen ontwikkeld en werden in veel Amerikaanse gezinnen hartelijk opgenomen. We vierden Thanksgiving bij een groot Mormoons gezin en werden voor de Super Bowl bij een collega van Peer uitgenodigd. Samen met hun oma, neefjes en nichtjes én met de klassieke fried Mac & cheese bites en pigs in a blanket (red: worstenbroodjes) zaten we op de grootste zwartleren bank die ik ooit heb gezien te kijken naar een voor mij onbegrijpelijke wedstrijd! En we vierden Halloween bij bevriende ouders van een vriendinnetje van onze dochter die volledig uitpakten wat decoraties betreft, tot bebloede poppen in vogelkooitjes aan toe.”

“Leven in Amerika betekende voor ons als gezin vooral doen en laten waar we zelf zin in hadden. We genoten van de wilde natuur, met vrienden en vaak met zijn vieren. Avonturen die ik nooit ga vergeten: klimmen in New River Gorge, skiën in Vermont en Utah, paardrijden in Arkansas. En alle hikes!”

Terug in Nederland

“Nu wonen we in Den Haag, een nieuwe stad. Van eerdere buitenland ervaringen heb ik geleerd dat wennen tijd kost. Toch was ik het eerste half jaar vooral ongeduldig, nostalgisch en sloeg de twijfel geregeld toe. Wanneer voel ik me weer thuis? Hoe krijg ik mijn vriendinnen te zien in dit volgeplande leven? Zijn Zoe en Wolf gelukkig op school? Hebben we er wel goed aan gedaan om terug te verhuizen?”

“Het blijft dubbel. We genieten van de nabijheid van oude vrienden en familie én we missen de relatief nieuwe maar erg dierbare vrienden uit Amerika. We missen de natuur, NYC, de vrolijke good for you-mentaliteit in Amerika, de stralende zon en de vrijheid. In Nederland voel ik me thuis en veilig; ik voel me weer burger. Ik maak volop deel uit van de maatschappij. Hier mag ik stemmen. En stap ik ook gewoon weer in de stromende regen op de fiets, in het donker, om de trein naar Amsterdam te halen om op tijd bij Join for Joy te zijn. Het is fijn en ontnuchterend om weer in Nederland te wonen.”

Je kijkt met grote, nieuwsgierige ogen de wereld in. 

“Ik ben inderdaad nieuwsgierig en mijn onderzoek komt altijd voort uit iets wat ik gewoon beter moet begrijpen. Ik heb veel vragen. Doordat ik me vaak besef hoe weinig ik eigenlijk weet, kijk ik graag met verschillende perspectieven naar een thema, zodat ik het net iets beter ga begrijpen. Als docent voel ik me ook geen typische leraar die de stof uitlegt. Liever ga ik in gesprek, om me samen met studenten te verdiepen in een lastig maatschappelijk thema.” 

Inderdaad, ogen in allerlei kleuren kijken met je mee vanaf de kaft van je boek. Mijn lezerservaring sluit aan bij een online review: “Een prachtig boek dat leest als een roman maar verrijkt als een documentaire.” Hoe ben je hiertoe gekomen?

“Wij woonden zes jaar in de VS en daar is mijn boek ‘Vreemde eenden’ geboren. Voordat we verhuisden werkte ik met veel plezier aan de universiteit van Amsterdam aan mijn proefschrift, als docent en bij Join for Joy. Ik ging ervan uit snel een baan te vinden in New York, maar tot mijn eigen verbazing ben ik nooit op zoek gegaan. Ik wilde liever de overgang van het bekende Amsterdam naar dit nieuwe land voor mijn kinderen goed begeleiden. Daarnaast maakte het Amerikaanse schoolsysteem het ons ook niet makkelijk. Veel onverwachte snow days, studiedagen en activiteiten waarbij ouders verwacht werden bij te springen. En erg korte crèche-dagen. Zo was ik ineens een fulltime stay at home mom in de suburbs.”

“Dat was een leerzame, nederig makende ervaring. Wie was ik eigenlijk nog, zo zonder carrièreplannen? Ik heb ervan geleerd, gebaald en genoten. Gelukkig vond ik vrij snel de gulden middenweg: freelance klussen doen voor mijn oude werkgever Join for Joy waarvoor ik regelmatig mijn collega’s in Oost Afrika mocht bezoeken om samen na te denken over hoe we nog duurzamer en effectiever kunnen werken. Ik ging ook weer onderzoek doen, maar nu op eigen houtje, zonder strikte wetenschappelijke methodologieën.”

“Deze keuze heeft tot mijn boek ‘Vreemde eenden’ geleid: een verslag van mijn zoektocht naar de betekenis van uitsluiting in een democratie, mede gebaseerd op boeiende ontmoetingen met Amerikaanse topwetenschappers die met hun verschillende disciplinaire invalshoeken mij hebben kunnen uitleggen waarom mensen toch altijd maar weer de ander uitsluiten. Geschreven in de prachtige New York Public Library en in een politiek, roerige tijd: Donald Trump won onverwachts van Hillary Clinton, anti- immigrantensentimenten namen een vlucht en de vrouwenmarsen en later de Black Lives Matter protesten barstten uit.” 

Door de afstand tot Nederland zag je de uitsluitingsmechanismen duidelijker. Had dit je aandacht al, ondanks tien jaar studie en promotie binnen het recht? 

“Ja. Ik voel me ondanks die tien jaar niet echt een jurist. Het kwartje viel voor mij bij staatsrecht, de meer politiek, filosofisch, theoretische kant van het recht waar we dieper ingingen op thema’s zoals de rechtsstaat, vrijheid van meningsuiting, machtenscheiding, democratie, gelijkheid, vrijheid. De vragen die daarbij centraal stonden vond ik boeiend. Wat mogen we van ons parlement verwachten in het bewaken van onze democratie? En wat van burgers?” 

“Onderzoeken, lezen, verbanden leggen, schrijven: daar word ik het gelukkigst van.”

– Martine

“Ik houd van lezen en van onderzoek doen. Ik laat me graag inspireren door slimme geesten. Wel begin ik een middenweg te vinden tussen alles wetenschappelijk onderbouwen en mijn eigen stem laten doorschemeren. Dat is bevrijdend en spannend, want ik schuil soms achter andermans inzichten. Zeker wanneer ik me moet verhouden tot complexe thema’s, zoals polariserende groepsdynamieken, dehumanisering, racisme of antisemitisme. Thema’s die centraal staan in het vak over gelijkheid en uitsluiting dat ik doceer aan de UvA en in mijn boek. Thema’s die helaas nog steeds vreselijk actueel zijn.” 

Mooie tegenhanger is je werk voor Join for Joy dat als positief doel heeft om kinderen samen spelend te laten leren en daartoe leraren basisonderwijs opleidt in Kenia, Uganda, Zambia en Malawi. Afgelopen 5 oktober stond het team tijdens het 12,5-jarig jubileum in Amsterdam stil bij de resultaten die geboekt zijn en haalden jullie die avond een bedrag van EUR 41.750 op. Hartelijk gefeliciteerd!

Momenteel houd jij je bezig met strategie en de implementatie van een monitorsysteem. Waarom ben je betrokken bij juist deze organisatie?

“Ook bij Join for Joy focus ik op die basisbeginselen van gelijkheid en vrijheid: gendergelijkheid, inclusie van kinderen met een beperking, een goede relatie tussen leraar en kind, vrijheid van kinderen om zich spelenderwijs te ontplooien. Alles om de kans te vergroten dat zij hun eigen dromen kunnen nastreven.” 

“Playful education builds the next generation.”

– Join for Joy

“Oost-Afrika is een regio met grote uitdagingen, maar met een nog véél groter potentieel. De regio kent de jongste bevolking ter wereld, 70% is namelijk jonger dan 30 jaar. Sociaal-economische uitdagingen zorgen ervoor dat de kansen voor deze jongeren om hun potentieel te vervullen beperkt blijven. Voor meisjes en jonge vrouwen is dit al helemaal het geval. Veel kinderen gaan niet naar school of stoppen vroegtijdig met school. En dat terwijl onderwijs, zeker voor meisjes, de kracht heeft om de vicieuze cirkel van armoede en ongelijkheid te doorbreken.”

“Daarom leidt Join for Joy basisschoolleraren in de rurale gebieden van Kenia, Oeganda, Malawi en Zambia op om spelenderwijs leren als lesmethode te implementeren op school. Zo worden kinderen gestimuleerd om naar school te komen én op school te blijven en groeien zij op als weerbare jongens en meisjes met een positief toekomstperspectief. Leerkrachten leren onder andere hoe zij een inclusieve en (gender)gelijke omgeving kunnen creëren, hoe zij zich kunnen opstellen als positief rolmodel én hoe zij sport- en spelactiviteiten kunnen inzetten om taboeonderwerpen bespreekbaar te maken met kinderen. Tijdens onder andere dit spel leren kinderen om assertief te zijn, voor zichzelf op te komen en om “STOP” te zeggen tegen ongewenst (seksueel) gedrag. Kinderen leren hoe zij verbaal en non-verbaal hun eigen grenzen aan kunnen geven, maar ook om elkaar hierin te respecteren en te stoppen zodra iemand anders dat aangeeft.”

“Veel meisjes in ruraal Oost-Afrika missen soms wel tien weken school per jaar, simpelweg doordat ze geen fatsoenlijke menstruatieproducten hebben. De gevolgen? Slechte cijfers, waardoor sommige meisjes vaak helemaal stoppen met school. Dit leidt weer tot een vergrote kans op tienerzwangerschappen, uithuwelijking en financiële afhankelijkheid. Een menstruatiecup geeft meisjes zelfvertrouwen en de kans om nooit meer een schooldag te hoeven missen. Daarom delen we menstruatiecups uit op de scholen binnen het programma. Onder begeleiding van onze menstrual hygiene experts ontvangen de meisjes, hun ouders én leraren voorlichting over de cups, maar ook over menstruatie in het algemeen om de bestaande taboes te doorbreken. Om meisjes in staat te stellen geen dag van school te missen, bieden we praktische hulp door het uitdelen van menstruatiecups.”

Het belang van hygiëne voor vrouwen en meisjes, en taboes rondom menstruatie in het bijzonder, is een bekende voor De Wereldwijven. Graag delen we dan ook deze link van Join for Joy voor een donatie, of Hollands tikkie, voor al deze jonge meiden! Hun toekomst wordt er door bepaald!

Zelf doe je aan hiken, skiën en sta je regelmatig op een surfplank. Groeien en samen grenzen verleggen lijkt jou te ontspannen. Kennis en vaardigheden doorgeven is ook een manier om groei te genereren. Is dit je belangrijkste drijfveer? De onderzoeker, de sporter, de jurist en de persoon Martine lijken gemakkelijk samen te vallen. 

“Wat een leuke samenvatting. Daar kan ik me goed in vinden!” 

Alles wat je waarneemt, letterlijk overziet, geef je met gemak terug op papier. De zoektocht in je boek informeert net zo goed als dat die uitdaagt om in gesprek te gaan en je samen te verdiepen. Welke opiniemakers, journalisten, onderzoekers en schrijvers inspireren je?

“Ik lees graag stukken van gepassioneerde, maatschappelijk bewogen schrijvers. Onderzoekers die ik bewonder zijn Hannah Arendt, bell hooks, Martha Nussbaum en Angela Saini. Maar ik houd ook heel erg van de korte gedichten van de Amerikaanse schrijver Kate Baer. Ik heb net het boek Feminisme gaat de wereld redden uit van de Lauren Bastide en nu ben ik fan van deze Franse journalist.” 

Interessant! Kun je een toelichting geven? 

“Ik geloof sterk in de kracht van vrouwelijke rolmodellen. Tijdens mijn eerste baan bij BKB heb ik een vrouwennetwerk opgezet en georganiseerd, samen met twee vriendinnen. Een uitstekende manier om inspirerende types uit te nodigen voor gesprekken waar ik vooral zelf veel uit wilde halen: “Hoe ben je op die interessante positie gekomen? Wat kan je ons leren? Welke stappen moeten we nemen? Hoe werkt het spel? “

“De overtuiging dat vrouwen andere vrouwen moeten helpen, werkt ook door in mijn werk voor Join for Joy. Vrouwelijke leraren spelen in rurale gebieden van Oost-Afrika een fundamentele rol voor meisjes. Als meisjes zich beseffen dat het hun juf uit hun eigen dorp ook gelukt is om door te studeren, dan is die stap om op school te blijven en school af te maken ineens stukken kleiner. Dit is belangrijk in een omgeving waarin ouders vooral de nadruk leggen op het belang van goede educatie voor hun zonen.” 

Met wie, dream out loud, zou je graag eens in gesprek gaan en waarover specifiek?

“Ik zou heel graag met activisten in gesprek gaan. Misschien niet zozeer met de grote, bekende namen die in talkshows verschijnen. Maar eerder met activisten die een buurtbibliotheek weten open te houden. Of met de vrouwen die vrijwillig rondjes lopen op straat om met jongeren, ouderen en nieuwkomers te praten. Zoals de krachtmoeders in de Indische buurt, een initiatief geleid door Ouarda El Morabet. Of met de oprichters van The Black Archives. Of, als ik hardop mag dromen, zou ik nog wel een keer in gesprek willen met de activisten van The Parents Circle in Israël.”

“Ik sprak ze zo’n vijftien jaar geleden tijdens een academiereis van BKB. The Parents Circle – Families Forum (PCFF) is een gezamenlijke Israëlisch-Palestijnse organisatie die bestaat uit ruim 600 gezinnen, die allemaal een direct familielid hebben verloren door het aanhoudende conflict. Ze gaan met elkaar in gesprek om de dialoog, tolerantie, verzoening en vrede te bevorderen. Ik heb zoveel respect voor de doortastendheid waarmee deze activisten blijven vechten. Hoe houden ze hun vuur brandend? Hoe houden ze hoop, zeker in deze extreem wanhopige oorlogstijden? Waar halen zij hun inspiratie vandaan? Hoe blijven ze vastberaden om de ander met liefde tegemoet te treden?” 

Martine heeft een eigen website als je graag meer over haar en haar werk wilt weten.

Weggeef-actie met de Wereldwijven

De Wereldwijven mogen één exemplaar van het boek Vreemde eenden. Op zoek naar gelijkheid in een wereld vol anderen weggeven! Stuur ons een e-mail en vertel waarom jij dit boek graag zou ontvangen. Natuurlijk mag je het ook iemand anders cadeau doen – laat ons weten waarom die persoon heel blij wordt van dit boek. Let wel: het moet om een adres binnen Nederland gaan.

Dit boek gaat in op de diep verankerde democratische waarden als vrijheid en gelijkheid in een wereld waarin racisme, geweld tegen vrouwen, antisemitisme en homofobie nog altijd pijnlijk aanwezig zijn. Hoe komt het dat we de idealen van onze eigen democratie regelmatig aan de kant zetten? Hoe werken groepsdynamieken en welke rol spelen onze biologische en psychologische processen daarbij? Waarom gaan we het gesprek met de ander vaak liever uit de weg? En vooral: hoe kunnen we uitsluiting voorkomen? Een confronterend én hoopvol boek dat uitnodigt tot collectieve zelfreflectie.

Van de redactie tot slot – Wereldwijf Joanne Nihom is ook bekend met deze prachtige organisatie en schenkt alle inkomsten van haar boek Over grenzen aan The Parents Circle. Meer weten? Volg dan deze link.