Zelden heb ik armoede zo in het gezicht gekeken

Het enige wat ik over de streek wist, kwam uit het boek Hillbilly Elegy. In deze verfilmde bestseller beschrijft auteur J.D. Vance zijn eigen jeugd in Ohio, tegen het Appalachen-gebergte aan. Met warmte vertelt hij over zijn familie, die oorspronkelijk uit Breathitt County in Oost-Kentucky komt. Deze hillbilly’s, zoals ze zichzelf noemen, zijn massaal werkloos geraakt toen decennia geleden de mijnen sloten.

De gemeenschap worstelt met verslavingen en armoede. Hier lossen ze problemen vaak op met vuisten of wapens. Vance beschrijft hoe hij ondanks zijn aan drankverslaafde moeder en met steun van zijn grootouders uiteindelijk slaagt aan Yale Law School. Zijn verhaal is een succes story, maar die zijn zeldzaam in deze regio.

Het Amerikaanse Rode Kruis zocht vrijwilligers om in dat gebied te helpen bij de gevolgen van overstromingen. Omdat ik alle opleidingen online had voltooid, reed ik twee dagen later samen met een andere Rode Kruis-vrijwilliger door de bergen van Kentucky.

Armste staat

Kentucky is een van de armste staten van Amerika. Neem Clay County, één van de provincies die getroffen zijn door het water. Terwijl het mediane inkomen in Amerika in 2014 op 51.348 dollar lag , was het hier slechts 22.296 dollar. De helft van de mensen heeft overgewicht. Het aantal mensen met een handicap ligt op 11,7% tegenover het landelijk gemiddelde van 1,3%. De levensverwachting is er maar liefst zes jaar korter dan gemiddeld in Amerika.

Deze armoede is niet iets van de afgelopen jaren. President Johnson zei in 1964 al dat de War on Poverty hier was verloren. De afgelopen decennia is geprobeerd om de streek financiële impulsen te geven. President Obama benoemde het gebied tot een promise zone, waardoor het recht kreeg op geld uit Washington. Maar het heeft tot nu toe nog nauwelijks zichtbaar effect gehad.

Het getroffen gebied in het oosten van Kentucky bestaat uit veel beboste heuvels met daar tussenin kleine valleien. Daar wonen mensen in soms relatief stevige houten huizen en vaak ook in oude trailers die op de goedkope grond staan naast de beken en rivieren die meanderend door het gebied heen lopen.

Overstromingen

Zo’n drie weken geleden begon het hier flink te regenen. Op verschillende plekken ontstond een flash flood. De rivieren en beken traden snel buiten hun oevers. Een man vertelde me dat het water in zijn trailer naast de rivier elk half uur met 30 centimeter steeg. Hij had dit in al die jaren dat hij er woonde nog niet meegemaakt.

Veel trailers kwamen tot aan het dak toe onder water te staan. Andere mobile homes kregen te maken met modderstromen die door ontbossing van de berg afgleden en hun kwetsbare behuizing van het fundament afduwde. Terwijl een vrouw mij vertelde hoe ze haar 120 kilo zware zoon uit haar kleine trailer de heuvel probeerde op te duwen om daar te ontkomen aan de modderstroom, stroomden de tranen over haar wangen. Het was een traumatische ervaring voor haar.

Nu zo’n twee weken na de overstroming was het water wat gezakt. Met een collega van het Amerikaanse Rode Kruis ging ik op zoek naar huizen en trailers die door het water waren aangetast. Deze schade registreerden we in een systeem op basis waarvan mensen hulp krijgen van de FEMA, de Amerikaanse organisatie die financiële hulp biedt bij rampen. Ook zou op korte termijn iemand van het Rode Kruis contact zoeken om een hulpverleningsplan op te starten.

Alles kwijt

Vaak moesten we daarvoor modderige weggetjes volgen met diepe kuilen, boomstammen over de weg of manoeuvreren langs een afgebroken wegdek. Soms reden we door een beek of over een modderig grasveld. Een keer probeerden we zelfs met een toevallig voorbijvarend bootje de adressen te bereiken. Ik was blij dat onze jeep vierwielaandrijving had. Maar de bewoners moesten het vaak doen met gewone sedans. Als ze nog een auto hadden.

Bij een trailer met de moddersporen nog op het dak, sprak ik een man die geëmotioneerd vertelde dat wij deze eersten waren die hem sinds de overstroming hulp kwamen bieden. Hij was alles kwijt. Alle auto’s op zijn erf en zijn hele trailer hadden onder water gestaan. Hij had zichzelf en zijn twee honden in veiligheid kunnen brengen door in een bootje te gaan zitten. Zijn kippen hadden het op één na overleefd door op drijvende takken te klimmen. Hij wist niet meer hoe het verder moest. Wat een hel.

In de bomen langs de rivieren en beken hingen de resten van wat het water had meegenomen: stoelen, een heel balkon, zwembaden, plastic, kleding. Soms zelfs een trailer die zo’n vijfhonderd meter door het water was meegenomen en op zijn kant tegen boom lag. Het water was op sommige plaatsen wel vijf meter hoog geweest. Wat een ongekende kracht.

Trespassing

Tijdens onze zoektocht naar woningen die waren aangetast door het water spraken we veel locals. Zij wisten als geen ander waar de nood hoog was. En zo leerde ik deze bewoners kennen.

Aanvankelijk waren de meeste mensen wantrouwend als we hun erf op reden en claxonneerden. Het Rode Kruis wordt vaak geassocieerd met de Democraten, die hier in deze rode staat bepaald niet populair zijn. Maar als we de blaffende honden hadden getrotseerd en we konden uitleggen dat we er waren om te helpen, veranderde hun houding diametraal. Het bleken vriendelijke, behulpzame burgers. Sommigen waren zelfs zo dankbaar voor onze aanwezigheid dat ze onze lunch of boodschappen betaalden, ondanks mijn protest. Kom daar in Nederland maar eens om…

Maar niet iedereen was blij met onze komst; een eigenaar van een trailerpark was niet gediend van ons bezoek. Terwijl hij zijn mouwen opstroopte zei hij met stemverheffing en met een adem die naar alcohol stonk dat we weg moesten gaan. Trespassing! Toen we dat niet deden, belde hij omstandig de sheriff. Die vond ons later bij een ander trailerpark en overhandigde ons vriendelijk zijn kaartje, mochten we weer lastiggevallen worden.

Het land van Trump

Terwijl we door een landschap reden wat in een ander jaargetijde en onder andere omstandigheden prachtig moet zijn, zagen we heel veel vlaggen van de confederatie en van de campagne van Trump. Ook de slogan Blue Lives Matter is hier populair, waarmee steun voor de politie wordt uitgedrukt, een anti-geluid tegen de Black Lives Matter beweging. Hier waren de verkiezingen nog niet voorbij. Ik vroeg mij af hoeveel van deze mensen er op 6 januari bij waren, toen ik ooggetuige was van de bestorming van het Capitool. Maar ik vermoed dat de meesten geen geld hadden voor de reis er naartoe.

Het viel me ook op dat mensen eigenlijk nooit in paniek waren bij wat hen was overkomen. Wel verslagen. En met covid waren ze al helemaal niet bezig. Slechts één vrouw zei toen ze ons zag dat we afstand moesten houden omdat ze haar masker was vergeten. Toen ik bij de voedselkeuken gratis maaltijden in auto’s laadde, droeg werkelijk niemand een masker.

Ik denk dat het een kwestie is van de piramide van Maslow. Ziek worden van het covid-virus is vooral iets wat anderen overkomt. De eerste zorg van de mensen hier is eten en inkomen. En te zien aan de staat van veel huizen was dit ook al zo voor de overstromingen. Dat deze overstromingen het gevolg zijn van klimaatverandering is al helemaal niet iets wat hen bezighoudt. Covid en het klimaat staan ergens onderaan het lijstje.

Concreet en tastbaar

Ik vond het wel verwarrend. Als politicus was ik gewend een mening te hebben en over alles in discussie te gaan. Het uitgangspunt van het Rode Kruis is dat men onpartijdig is. Hoe kon ik een prettig gesprek hebben met deze man op wiens erf de racistische confederatie-vlag hing? Toch gaf het ook ruimte. Ik hoefde geen gesprek aan te gaan over de alternative facts die Donald Trump aan deze mensen vertelt. Het ging om humanitaire hulp in de puurste vorm. Voorbij meningen en opvattingen, maar op basis van wat wij allemaal gemeen hebben: ons mens-zijn.

Het was voor het eerst in mijn leven dat ik het gevoel had zo direct hulp te kunnen bieden aan mensen. Als politicus verander je natuurlijk ook zaken door wetten en regels. Maar dit was zo tastbaar en concreet. Aan het einde van mijn twee weken in Kentucky hadden zo’n 40 families weer perspectief. Het lijkt misschien niet veel, maar waar kun je in zo’n korte tijd zo’n verschil maken? Ik besefte meer dan ooit: dit is het soort werk waar mijn hart ligt.

Heartbreaking

Wat ik zag, brak mijn hart. Het jongetje, zo oud als mijn jongste dochter. Uit een trailer met allemaal rotzooi eromheen haalde hij zijn vader die om 11 uur ’s ochtends met een flesje bier naar buiten kwam. Naast hem dook een andere man op. Beide waren ze niet ouder dan 30 jaar, onverzorgd, met bemodderde kleding. De armoede straalde van hun gezichten. Hun trailer was verwoest door het water. Wat zou er van dit jongetje terechtkomen?

Of de dochter die naast haar moeder stond. Ze was niet ouder dan begin twintig. Ze sprak over haar twee kinderen. Het was onduidelijk waar ze waren. Overgewicht, slecht verzorgd gebit en een huisje dat verwoest was door de modderstroom. Wat voor toekomst stond haar te wachten?

Polarisatie

Toen ik op mijn laatste dag door de bergen reed, kreeg ik de verkiezingsuitslag van Nederland binnen. Extreemrechts flink gewonnen. Met een campagne die soms rechtstreeks gekopieerd leek van die van Donald Trump. Maar ook de kosmopolitische D66 en VVD konden samen op een ruime groep stemmen rekenen. De kosmopolieten tegenover de ‘Trumpies’ qua sentimenten. Ik vind deze polarisatie heel zorgelijk voor de toekomst.

Maar iedereen die denkt dat in Nederland zaken slecht geregeld zijn, zou ik graag een dagje mee willen nemen naar dit gedeelte van Amerika. Zelden heb ik armoede zo in het gezicht gekeken als in deze valleien in Kentucky. Deze mensen staan in de overlevingsstand. Ook al vóór de overstromingen.

Dit zijn de mensen die niets meer van de overheid verwachten. Ze leven van baantje naar baantje, de ene schuld met de andere afdekkend. Ik zag advertenties met payday loans langs de meeste afgelegen wegen. Dit is het andere Amerika. Verstopt in de prachtige bergen van de Appalachian Mountains.