Nieuwe rituelen en omgangsvormen

Voor werk reis ik regelmatig tussen de eilanden in de Cariben, maar door de pandemie kon ik onlangs pas naar Nederland. Ik was er twee jaar niet geweest en het was precies de periode dat de corona regels versoepeld werden. De anderhalve-meter regel werd afgeschaft en mensen mochten weer terug naar verlate kantoren.

Ik maakte kennis met de Covid app, een nieuwe speler in het dagelijks leven van miljoenen mensen. Een unieke combinatie van zwart-witte blokjes bepaalt voortaan of je in uitgaansgelegenheden welkom bent of niet. Tenzij je een opstandige horeca-ondernemer treft, die dit gewoon onzin vindt of een aantasting van de grondrechten. Wat is de wereld, en Nederland bovenal, toch veranderd!

Onbezorgd reizen?

De nieuwe rituelen rondom reizen heb ik mij inmiddels redelijk eigen gemaakt. Check eerst de actuele reisbeperking van je bestemming, inclusief het actuele risiconiveau van je plaats van herkomst. Vervolgens doe je een test. Neem het zekere voor het onzekere, doe een dubbele check of je wel de juiste test doet want de ene test is de andere niet. Heel belangrijk na die test: check driedubbel of je de uitslag binnen het juiste tijdframe van vertrek of aankomsttijd krijgt.

Als dit allemaal gedaan is, start dan zo snel mogelijk de online bureaucratie van gezondheidsverklaringen, digitale immigration cards en person locator forms. Volgende stap is dat je controleert of je alle papieren hebt, en vooral het vaccinatie bewijs dat je ten alle tijden bij je moet hebben. Tenslotte doe je voor de terugreis hetzelfde als hierboven, maar net even anders. Kortom, heel veel checken! Op zoek naar nieuwe zekerheden en alles om het risico op verspreiding van het virus in te dammen.

Vroeger kon je met je Nederlandse paspoort zo’n beetje zorgeloos de wereld over. Dat dit een eenzijdig (Westers) privilege is, werd pijnlijk zichtbaar als je reist met iemand met een andere nationaliteit. Eindeloze visum-aanvragen en extra paspoort- en verblijf controles. Want, zo is de redenatie, het risico schuilt er in dat zo iemand niet meer terugkeert naar het land van herkomst en de illegaliteit in duikt.

Inmiddels ben je dus ook met Nederlands paspoort niet zonder meer welkom, zij het om andere reden. De Covid-risico-ladder regeert.  

Mondkapje is zo gek nog niet…

En dan is er een geheel nieuw ritueel ontstaan van mondkapje-op, mondkapje-af. Het is amper bij te houden waar wel en waar niet. Of wanneer het mondkapje dan precies af mag. Als je aan tafel zit in een restaurant of pas als het eten opgediend is? Op het perron of pas in de trein? Vaak helpt het om even om je heen te kijken naar anderen, die wel bekend zijn met de plaatselijke mores.

In het vliegtuig móet ‘ie in ieder geval wel op. Persoonlijk heb ik daar niet veel moeite mee omdat ik een groot voordeel heb gemerkt van het mondkapje: ik ben extreem gevoelig voor geurtjes van medereizigers. Had ik dat maar eerder geweten dat er zo’n simpele oplossing is! Een ander bijkomend voordeel dat ik in Nederland ontdekte, is dat het goed werkt tegen de kou. 

Per land verschillen de nieuwe regels en gebruiken. Op Bonaire ervaar ik de regels als behoorlijk relaxed in vergelijking met andere landen. Of het verstandig is of niet, ik heb geen idee. Absolute waarheden zijn er vandaag de dag minder en minder. Virologen en andere wetenschappers spreken elkaar geregeld tegen. En dat maakt onze wereld behoorlijk complex. De mens lijkt toch altijd op zoek naar zekerheden om zich aan vast te klampen. 

Handen schudden ouderwets?

Ook op het werk zie je nieuwe regels en gebruiken ontstaan. Tijdens mijn bezoek aan Nederland vielen mij vooral de nieuwe begroetingsvormen op. Sommige collega’s gaven een hand, anderen een boks of een elleboog, weer anderen een hug want ‘het mag weer’. Het is vooral aftasten. Wat is gepast, wat laten we toe?

Een uitgestoken hand afslaan, bleek opeens acceptabel. ‘Daar doe ik niet aan’. Als je dat vóór Covid zei, dan haalde je daarmee de verontwaardiging van de publieke opinie (en de politiek) op de hals. Er zijn meerdere rechtszaken geweest over mensen die geen handen wilden schudden met mensen van het andere geslacht om religieuze redenen. Het botste met de overheersende normen en waarden van respect en gelijke behandeling. Het andere grondrecht, de vrijheid op godsdienst, moest het onderspit delven. 

Overigens is handenschudden in de Nederlandse cultuur slechts een gebruik (of moet ik zeggen: was?), geen verplichting. Historisch gezien is het een typisch mannen-ding om handen te schudden. Waarschijnlijk is het pas sinds begin 20e eeuw dat het langzaamaan in de VS en West-Europa geaccepteerd wordt dat vrouwen elkaar en mannen handenschudden. Daarvoor was dat not-done.

Opvallend genoeg heb ik vooral vrouwelijke collega’s in Nederland de afgelopen tijd horen zeggen dat ze het helemaal niet erg vinden als handen schudden niet meer terug komt. Al helemaal niet zo rond de feestdagen wanneer je collega’s een gelukkig nieuw jaar dient te wensen.

Geschiedenisboeken

Normen worden in stand gehouden door de meerderheid. Nogal eens worden ze met hand en tand verdedigd, maar ook normen en waarden veranderen met de tijd door nieuwe inzichten. Dat het weigeren van een hand het grondrecht op gelijke behandeling schendt, is geen absolute waarheid meer sinds de World Health Organization in maart 2020 adviseerde om geen handen meer te schudden.

De wereldwijde pandemie maakt dat we onze omgangsvormen moeten herzien: samen leven is een risico voor het virus om zich te verspreiden. Maar welke prijs ben je bereid te betalen om risico’s in te dammen? Volgens critici wordt het grondrecht op gelijke behandeling bedreigd door de corona-check-app. Want aan gevaccineerden worden meer vrijheden toegekend dan aan niet-gevaccineerden. De één is het er mee eens, de ander is het er mee oneens.

Wat mij in ieder geval tijdens het bezoek aan Nederland vooral opviel, is de enorme verdeeldheid. De polarisatie. Ik ben benieuwd of dat in andere landen ook zo speelt. En hoe deze periode straks de geschiedenisboeken in gaat. Zullen de voor- en tegenstanders van de Covid-maatregelen, inclusief vaccinatie en app, elkaar op een dag ooit nog eens de handen schudden?