Waarom vieren we Halloween, Día de los Muertos of Allerzielen?

Wat hebben Halloween, Día de los Muertos en Allerzielen met elkaar te maken? Alles en…. Niets! Eén ding is zeker: Halloween is niet wat het ooit was (maar daarom niet minder leuk 😉) en het kleurrijke Día de los Muertos beslist geen Mexicaanse versie van Halloween. Toch is er wel een verband tussen deze oude feestdagen… 

In dit artikel gaan we daarnaar op zoek en duiken we in de geschiedenis van Halloween, Allerzielen en Día de los Muertos! 

Wat was er eerst? Halloween, Allerzielen of Allerheiligen? 

Die vraag kunnen we gelijk beantwoorden: Halloween! Het Halloween zoals we dat vandaag de dag kennen, heeft natuurlijk nauwelijks nog overeenkomsten met de oorspronkelijke dag. Het waren de oude Kelten die rond 1 november het ‘Samhain’-festival vierden (spreek uit als sow-in). Deze datum markeerde niet alleen de laatste dag van de zomer en oogsttijd, maar ook het begin van de lange donkere winter. De wintermaanden waren voor velen een onzekere tijd, voedsel werd schaatser en de Dood leek vaker op de loer te liggen. Door het aansteken van gigantische vuren (bonfires), een deel van de oogst te offeren en zich te verkleden in huiden van dode dieren, hoopten de Kelten mogelijk kwaadaardige geesten gunstig te stemmen en een goede oogst voor het volgende jaar veilig te stellen. 

Met de overheersing van de Romeinen werd het Samhain samengevoegd in twee, voor de Romeinen, belangrijke vieringen: die van Feralia (viering van de doden) en Pomona, de Romeinse godin van fruit en bomen. Maar het Romeins imperium stortte in elkaar en het Christendom kreeg steeds meer voeten in West Europese aarde…. Paus Boniface IV bepaalde dat op 13 mei alle Christelijke martelaars herdacht en geëerd moesten worden in het Pantheon in Rome. Een datum die later door Paus Gregorius III verplaats werd naar 1 november. Waarschijnlijk om pragmatische redenen om meer zieltjes te winnen? Rond 1000 na Christus, kregen binnen het Christendom zowel heiligen als martelaren ieder een eigen dag: eersten hun Allerheiligen-viering op 1 november en de martelaren hun Allerzielen op 2 november. 

Waar komt de naam Halloween dan vandaan?

Voor zover bekend, en aangenomen, wilde de (katholieke) Kerk niets te maken hebben met het heidense feest Samhain. Die viering was cultureel echter diep verankerd en zo ‘boog’ de Kerk die traditie om naar hun eigen christelijke inzicht en werd Allerheiligen gevierd met grote vuren en optochten waarin men verkleed ging als heiligen, engelen en duivels. In Middeleeuws Engels noemde men dit feest ‘All-hallowmas’, wat All Saints’ Day, of Allerheiligen betekent. De avond vóór ‘All-hallowmas’ (Allerheiligen), dus de traditionele viering van Samhain, kreeg de naam ‘All-hallows eve’, wat dus later ons Halloween werd. 

Maar wat is het Dia de los Muertos?

Ondertussen ontwikkelde zich op een heel ander continent – Midden Amerika – een geheel ander feest om de doden te herdenken: Dia de los Muertos. Niet zoals het Keltische Samhain uit angst voor de Dood ontstaan, maar uit eerbied voor de overledenen. In de Azteekse (en ook Tolteekse en andere Nahua-beschavingen) cultuur werd rouwen om de doden als niet respectvol gezien: de Dood was een natuurlijke fase dat hoorde bij het leven. Door de doden te blijven herinneren, bleven ze deel uitmaken van het leven en tijdens Día de los Muertos kwamen ze tijdelijk terug op aarde. Een feest dat vandaag de dag nog altijd een explosie van kleur en levensvreugde is. 

In latere eeuwen, vermengt ook deze dag zich met christelijke (katholieke) elementen maar in de kern blijft Día de los Muertos vooral een viering van de overledenen zonder angst voor de Dood. Het feest is zelfs door Unesco erkend en opgenomen in de lijst van Immaterieel Cultureel Erfgoed van de Mensheid: de feestdag is een erkenning van alle inheemse volken. 

Kenmerkend voor de dag zijn wel de vele altaren versierd met goudsbloemen en kleurige papel picado (papierkunst – deze prachtige kunstig bewerkte papieren vlaggen zie je ook in het Mexicaanse straatbeeld tijdens andere feestdagen). Op deze dag leest men van oudsher ook de literaire calaveras voor, korte gedichtjes of puntige ironische grafschriften, dost men zich feestelijk in prachtige kleding met skeletachtige make-up en geniet iedereen van zoet pan de muerto (dodenbrood). 

Wie is calavera Catrina?

Heb je je altijd afgevraagd waar die prachtige vrouwenfiguur met schedelhoofd in sjieke kleurrijke Franse lange jurk vandaan komt? Dat is de calavera Catrina: het vereeuwigde gezicht van Día de los Muertos. Ze is de pennenvrucht van de Mexicaanse cartoonist en lithograaf José Guadalupe Posada, als parodie op de Mexicaanse rijke kringen die zich graag kleedden volgens de laatste Europese mode. Want, onder al die rijke pracht en franje, huist een skelet. Todos somos calaveras – of, uiteindelijk zijn we allemaal gelijk.

In 1947, verwerkte kunstenaar Diego Rivera het gestileerde skelet van Posada in de wereldberoemde muurschildering ‘Sueño de una Tarde Dominical en la Alameda Central’ en noemde de vrouw Catrina, wat slang was voor ‘de rijken’.