Als welkom heten en afscheid nemen samenkomt

Geen vader of moeder kan de gedachte eraan verdragen: het verlies van je kindje rond de geboorte. Toch komen sommige ouders hiervoor te staan. Een ingrijpend, intiem en kwetsbaar moment.

Zeven vrouwen zijn krachtig genoeg om zich hierover te ontfermen en zijn een specifieke uitvaartzorg gestart, Ima.

Meer dan afscheid

Ruth, Francien, Petra, Marga, Evelien, Suzan en Nina bieden specifieke uitvaartzorg op maat, waarbij er oog is voor zowel het verwelkomen van het kindje als het afscheid nemen. Want er komt zoveel meer bij kijken dan slechts afscheid.
Ruth: ‘Dat ook het welkom heten erg belangrijk is’, weten deze dames uit ervaring. En dat er ook een kraamvrouw is aan wie aandacht besteed moet worden, beseffen ze maar al te goed. ‘De reguliere uitvaartzorg in Nederland volstaat hierin vaak niet afdoende’, stelt Ruth. ‘Ook al verwees het ziekenhuis ons naar een uitvaartinstantie met ervaring, je weet pas echt wat er nodig is, als je het zelf hebt meegemaakt. Dat het uitvaartbedrijf nooit in onze schoenen had gestaan, werd ons meteen duidelijk na het overlijden van Roman.’

Je kunt pas loslaten als je eerst hebt vastgehouden – Jan Bleyen

Ima betekent ‘mama’ in het Hebreeuws en ‘in het heden’ in het Japans. Ruth vertelt: Het veertje in ons logo staat voor de zachtheid van de geboorte, de kwetsbaarheid van het leven maar ook voor veerkracht; buigen maar niet breken en heel voorzichtig weer op zoek gaan naar een nieuwe toekomst. Mijn drive om iets te veranderen aan de uitvaartzorg van pasgeborenen was er vrijwel direct na het verlies van Roman. Maar daar heb je dan nog geen ruimte voor. Eerst moest ik zelf het verdriet verwerken. Ik heb er veel over gesproken en de rouw helemaal doorleefd. Daarom kan ik er nu zoveel kracht uit putten en mijn ervaring omzetten in empathie en advies.

Afscheid nemen is niet loslaten maar anders leren vasthouden – Manu Keirse

Zo weet ik hoe het voelt om je doodgeboren kindje in je armen te sluiten. Je wil je kindje meenemen naar huis. Je hebt alle emoties van een ‘gewone’ moeder, je hebt weeën, je hebt geperst, het kindje is echt geboren, dus de emoties om het welkom te heten, de verwondering over hoe het eruit ziet, dat is er allemaal. Dat is vaak moeilijk te begrijpen voor een buitenstaander. Iemand in mijn kennissenkring zei: ‘Je wil toch geen foto van een dode baby aan je muur?’ Dat is precies wat men -als je het niet hebt meegemaakt- niet begrijpt.
‘Een dode baby!? Dit is mijn zoon!’

Tuurlijk wilde ik Roman tonen aan mijn familie. Je bent trots op je kind, je wil het nog koesteren, even bij je houden. Je bent moeder geworden.

Dit heel persoonlijke filmpje illustreert dat.

Het ontbrak destijds aan de gewenste zorg.

Zo was er bijvoorbeeld niet de noodzakelijke koeling voor in het wiegje. Roman moesten we dus vijf dagen bewonderen en bewaren in de schuur. Dat kan anders, dat moest anders!’

Vanuit Ima leggen wij de focus op de geboorte. En wij hebben binnen ons team allemaal op onze eigen manier ervaring met wat de ouders overkomt. Sommige van ons hebben zelf een kindje verloren, Marga is verpleegkundige op de verlosafdeling, Evelien is kraamverzorgende, en Suzan die heeft ooit een zusje verloren en heeft gezien wat het met een moeder doet als er niet op een juiste manier wordt welkom geheten en afscheid genomen. Dat was haar drijfveer. Maar dat is niet het enige. Met alleen eigen ervaring kom je er niet.

Verschillende situaties

Naast onze eigen ervaring hebben wij inmiddels tweehonderd gezinnen mogen begeleiden en dat maakt dat we al heel wat situaties zijn tegengekomen, ook in de verzorging en het fysieke aspect. We hebben allerlei kindjes gezien en kunnen daar goed mee om gaan. Van de week was ergens een schouwarts, die het overlijden moest vaststellen en Francien was daar ook al in huis. Toen het kindje omgedraaid moest worden, vroeg de arts hulp aan Francien omdat hij het zelf niet durfde. Dat vind ik wel heel bijzonder dat zo’n arts het zelf dus ook niet zo goed weet.

Doe maar wel

Daarnaast is het dus belangrijk dat we die flexibele zorg verlenen, dat je ook alleen een koeling kan huren, of alleen hulp kan vragen bij een geboortekaartje of geboorterouwkaartje. Dat alles kan, dat we niks gek vinden. Dat we in principe tegen ouders zeggen ‘dat is prima’ tot het tegendeel bewezen is. We gaan daar best heel ver in. Soms zeggen artsen ‘haal ‘m maar niet meer uit zijn bed’ of ‘ga maar niet meer met hem zitten want dat kan allemaal niet meer’. Wij zeggen eigenlijk altijd ‘doe maar wel’, en dan blijkt achteraf dat het allemaal wel mogelijk was en dat ouders die kostbare momenten met hun kindje toch nog hebben kunnen meemaken. Ja, dat werkt heel helend voor de toekomst.

‘Verpersoonlijking van mijn toekomst’

Over die toekomst gesproken, iemand zei ooit tegen mij: ‘Jij bent de verpersoonlijking van mijn toekomst’. En dat is niet een verdienste want wij zijn gewoon ook maar wie we zijn, maar we merken dat het ouders heel veel vertrouwen geeft, dat wij nog gewoon rechtop staan, en dat we zelfs dit werk zijn gaan doen. Op het moment dat je in zo’n situatie zit, dan denk je echt ‘de wereld staat stil en ik word nooit meer gelukkig’, en in de meeste gevallen is dat gelukkig niet zo en worden die mensen ooit weer wel gelukkig. Alleen weet je natuurlijk niet precies hoe en wanneer. Maar het feit dat je mensen om je heen hebt die dat ook hebben meegemaakt en die heel veel mensen hebben gezien die dat ook hebben meegemaakt en je kunnen vertellen dat op een dag toch de zon weer gaat schijnen, dat geeft heel veel vertrouwen. We horen terug dat ouders het fijn vinden dat dat ook wordt meegenomen in de begeleiding.

Een fotoboek

Daarnaast nemen wij altijd een fototoestel mee, dus we maken foto’s van alle momenten die er plaatsvinden in huis met het kindje. En dat is uiteindelijk alles wat je hebt: een fotoboek van een zwangerschap, een bevalling, een paar dagen en een uitvaart en meer is er niet. Dat is denk ik ook het essentiële verschil tussen afscheid nemen van een kindje rond de geboorte en een kindje dat langer heeft geleefd. Dan kun je namelijk herinneringen ophalen. Wat mensen soms vergoelijkend zeggen, ”wees maar blij dat hij/zij niet geleefd heeft, of kort geleefd heeft, want dan hecht je je er niet zo aan”, vind ik echt onzin. Je hecht je altijd aan een kindje ook in de zwangerschap – maar juist het feit dat je je niet goed hebt kunnen hechten, dat maakt het zo verdrietig. Dat is nou juist de frustratie van ouders die een kindje bij de geboorte verliezen. Ze hadden dolgraag beter en langer willen hechten. En het doet pijn dat ze op een uitvaart geen herinneringen kunnen ophalen. Je rouwt om je kindje dat je nauwelijks kent en dus vooral om ‘hoe het had kunnen zijn’, of ‘het plaatje van je leven helemaal om te moeten gooien’. Deze ouders weten niet wat voor kleur ogen hun kindje had gekregen, weten niet hoe het zou zijn geworden, dat maakt het juist zo verdrietig.

Geen standaard uitvaart

Wat we heel vaak horen is, dat ouders toch een beeld hebben van een uitvaart zoals ze dat kennen van bijvoorbeeld een oma. En dat ze ons als eerste zeggen ‘het mag in niks lijken op een uitvaart, geen stoet, niet in rijen achter elkaar, geen condoleance, geen rouwkaart!’ Op het moment dat wij zeggen ‘maar dat hoeft ook helemaal niet’, dan ontspannen mensen en dan ontstaan er andere ideeën hoe het afscheid vormgegeven kan worden. Bijvoorbeeld in een kring gaan zitten, een afscheid thuis, een geboortekaartje in plaats van een rouwkaartje. Laatst bezochten we mensen die zochten naar een ritueel. Die hadden heel veel bloemen ontvangen, en vonden dat zo’n grafstemming. Het afscheid was bij hen thuis. Aan het einde hebben alle mensen, een stuk of dertig, een schaar gekregen om uit elk boeket twee bloemen te knippen. Eén voor bij het kindje in het mandje, zodat zij werd omgeven door allemaal bloemetjes. En op de begraafplaats konden de mensen de andere bloem op haar dichte mandje leggen, zodat ook daar weer allemaal bloemen om haar heen lagen.

Luisteren naar de echte wens

We hebben wel eens discussies gehad met reguliere uitvaartverzorgers, die zeggen ‘wij luisteren ook naar de ouders en we doen wat ze willen’. Maar je ziet heel vaak dat ouders helemaal geen idee hebben wat ze willen omdat ze verslagen zijn en in shock. Dat wat ze zéggen is niet helemaal wat ze écht willen. We horen vaak dat ouders op de eerste dag zeggen ‘regel die crematie maar zo snel mogelijk’, maar wat ze eigenlijk zeggen is ‘ik wil hier zo snel mogelijk uit, ik wil niet in deze situatie zitten, ik wil hier vanaf’. Maar dat kan helaas niet, want wij kunnen natuurlijk niet de situatie veranderen. Dus vaak reageren we daarop, met ‘dat is prima, we gaan kijken wat de mogelijkheden zijn om het zo snel mogelijk te regelen’ en als we de volgende dag terugkomen denken ouders daar vaak al helemaal anders over. Wij zullen dus ook nooit op de eerste dag vastleggen om die crematie zo snel mogelijk te regelen. Als je daar direct op ingaat, en denkt ‘wij respecteren de wens van de ouders’ en dat dus meteen regelt, dan hebben ouders aan het einde toch iets gedaan wat ze niet wilden.

Oog voor de kraamvrouw

Maar onze zorg reikt ook tot aan de kraamvrouw: dat ze haar verhaal kwijt kan over haar zwangerschap die soms ook niet altijd even vlot tot stand is gekomen. En dan met deze afloop heel erg verdrietig is. En we staan ook stil bij de bevalling. Daar willen veel ouders graag over vertellen. Dat is altijd al iets heel groots en indrukwekkends, ook als een kindje gezond en levend wordt geboren, maar zéker ook in deze situatie. Als daar geen ruimte voor is, dan is er ook geen ruimte om na te denken over hoe nu verder. Dus ouders willen meestal in de eerste dagen dat belichten. Het verhaal over de bevalling, hun kindje bewonderen, kijken wat er allemaal nog wel kan, bijvoorbeeld in bedje leggen, op de commode, in de box, in een wippertje of maxi-cosi. Dat is voor een kindje dat prematuur geboren is weer niet mogelijk. Dan doe je dit soort dingen weer niet, en dan kleed je het niet aan, of kan je het niet in bad doen. Laatst gingen de ouders zelfs een wandelingetje maken, dat waren ouders die het fijn vonden om heel even buiten te zijn met hun kindje. Dat kan ook allemaal. Er is ook vaak kraamzorg in huis, die van alles in de gaten houdt en ook de verloskundige komt controleren, maar als wij binnenkomen dan vragen wij ook hoe het gaat met bijvoorbeeld borsten die nog stuwing geven, en daardoor last geven. We geven wat tips, we zeggen iets over hechtingen, over vloeien, en vergeet je je kraamverband niet mee te nemen naar de uitvaart? Niet dat wij fysiek mogen controleren, maar wel dat de kraamvrouw voelt dat ze het daarover mag hebben, dat dat helemaal niet gek is.

Herinneringsdag

We gaan enkele weken na de uitvaart langs bij de ouders om te horen hoe ze het afscheid hebben ervaren. Maar inmiddels organiseren we ook al voor de derde keer een herinneringsdag. Dat is 1 x per jaar, op de 2e zondag van juni. Iedereen die we hebben bijgestaan krijgt een uitnodiging. Er is een gastspreker, muziek, een herinneringsritueel en eten op een mooie locatie. Zo zijn we samen onder lotgenoten. Ook hebben we een Facebook pagina waarop we mooie dingen plaatsen, zoals verenkaartjes voor de kindjes die zijn overleden. De meeste ouders vinden dat heel fijn.

Onze ambitie die dit werk mogelijk maakt is de diepe overtuiging dat mensen zorg op maat verdienen die hun kindje verliezen bij de geboorte. Je verliest namelijk niet alleen een kindje, maar je krijgt ook een kindje.

** Ima afscheidszorg bestaat vier jaar en in die vier jaar hebben we 200 gezinnen mogen begeleiden in de meest moeilijke, intieme maar ook meest waardevolle momenten van hun leven. In dit aandachtsboek lees je de ervaringen van deze “professoren”, maar ook die van een aantal zorgprofessionals en onze eigen ervaringen.**