Internationale Vrouwendag – Ode aan mijn oma

Internationale Vrouwendag is de dag van verbinding met vrouwen wereldwijd. Een dag om stil te staan bij wat er bereikt is en wat er nog bereikt moet worden voor gelijke rechten en kansen. Stilstaan bij alle vrouwen die hierin het voortouw nemen, lokaal en mondiaal. Stilstaan ook bij bekende en onbekende heldinnen, die het verschil maken of hebben gemaakt. Hoe groot of klein ook. 

Zo’n heldin is voor mij mijn oma. Je komt haar niet in de geschiedenisboeken tegen als Dolle Mina, met ‘Baas in eigen Buik’ op haar buik geschreven. Ze ging de barricade niet op, noch verkende ze de vrijheid tijdens de Flower Power.

Maatschappelijk gouden kooitje

Toen ik op school over ‘de Hippies’ had gehoord, vroeg ik haar of ze toen soms ook op de Dam was geweest. Ze moest heel hard lachen. Pas later realiseerde ik me dat ze zelf in de jaren ‘60 in een flatje in Den Helder zich het moederschap eigen probeerde te maken. Zich nog meer in het strakke korset van rolpatronen moest murwen. Een korset waarvan ik denk dat het niet op haar lijf gemaakt was.

Al was dat het wel, dan was dat natuurlijk ook prima. Ik ben niet tegen gelukkige huisvrouwen, alleen tegen opgelegde levens. Oma zat – als je het mij vraagt – gevangen in rolpatronen en maatschappelijke verwachtingen van die tijd, van haar familie en het zwaar gereformeerde dorp waar ze opgroeide. Zo zag ik dat. Als ik na schooltijd bij haar langs ging, zat ze al voor het keukenraam te wachten. Ook als je onaangekondigd kwam, zat ze daar. Starend voor het raam of een boek te lezen, alsof ze altijd maar op een perron zat. Wachtend op het leven dat voorbij ging. 

Als ik op bezoek kwam, werd er eerst gezorgd voor iets te drinken en te eten. En als ze dan goed en wel zat met een eigen bakkie koffie en haar zelf gerolde, ultradunne shag-je, dan kwamen de verhalen. Oma was een echte verhalenverteller en er was geen speld tussen te krijgen. Een heel dorp van tantes en nichten kwamen ’s middag na schooltijd tot leven in haar keuken. Mensen die ik nooit had ontmoet en de meesten allang overleden, maar die mij als bekend voelden door haar verhalen.

De verhalen van haar jeugd, ik heb ze zo vaak gehoord. Alsof het leven daarna, vanaf het moment dat ze trouwde, stil was komen te staan en ze de herinneringen leefde door ze steeds weer te vertellen. Als een soort mantra.

Hotpants en shag

Op haar 46e werd ze oma van mij. In mijn beleving was ze altijd al oud, maar op een leeftijdsloze manier. Klein en tenger van stuk met grijze haren en rode adertjes in haar gezicht. Haar huis was om door een ringetje te halen, evenzo als haar gepoederde neus en gestifte lipjes. Behalve als je onaangekondigd voor twaalf uur langs kwam, dan liep ze in een soort hotpants-voetbalbroekje rond en zat met ongekamde haren de krant te lezen en shagjes te roken.

Ze kwam maar weinig buiten de deur, maar op een gegeven moment werd ik haar excuus voor uitjes naar het theater en de bioscoop. Ze opende daarmee voor mij een belangrijke wereld: eentje waar dromen gedroomd mochten worden en je fantasie de vrije loop kon gaan. Mijn oma heeft me heel veel liefde gegeven. Ik voelde het vooral als ze mijn naam uitsprak. Toch vraag ik me nog altijd af, of – als ze echt de keuze had gehad – moeder was geworden. Ik heb haar eigenlijk nooit gehoord over vrouwenrechten en vrouwenemancipatie.

Vrijheid heeft een prijs

Wel vertelde ze met grote trots over de tijd dat ze werkte op een kantoor in Rotterdam. Vaak liet ze ook foto’s zien van haarzelf achter een typemachine. Ze vertelde over de stad als een soort nieuwe wereld, slechts een aantal treinstations verwijderd van het gereformeerde dorp. Hoe de machinist op haar wachtte als ze te laat kwam. De etalages waar ze zich aan vergaapte onderweg naar kantoor. De dure mantel die ze kocht van haar eigen salaris.

Toen ze trouwde kreeg ze een brief van het bedrijf dat ze niet langer mocht werken. Dat verhaal heeft keer op keer indruk op mij gemaakt. Omdat in de luchtigheid waarmee ze het vertelde, een grote pijn schuilde. Voor haar dromen was er in die tijd geen ruimte. Het huwelijk maakte wel dat ze het streng gereformeerde dorp in Zuid-Holland kon verlaten en tot op zekere hoogte een nieuwe weg kon inslaan in een flatje in Den Helder. Een weg zonder zwarte kousen, strenge God en waar je wel op zondags de auto kon gebruiken.

Oma’s eigen kleine revolutie

Haar opstandigheid zat ‘m in kleine dingen als de haren van haar dochters pertinent kort knippen. De ‘ondeugende’ romans die ze las. Het ondergoed dat je als tiener niet van een oma zou verwachten. Haar enorme bewondering voor de intellectuele gay-buurman. Ze was idolaat van hem en spoorde me aan een werkstuk te schrijven over de Gay Pride. Ze moedigde me aan veel te lezen en we wisselden boeken uit. Bovenal droeg ze me op om te studeren en te blijven studeren, en daar nooit geen enkele man tussen te laten komen.   

Hoewel ze misschien geen uitgesproken feminist was, heeft ze wel haar stempel gedrukt op de vrouw die ik kon worden. Ze heeft het paadje voorbereid waar ik en haar andere kleindochters op mogen huppelen. Vaak voelt het alsof ik voor twee leef, voor oma en voor mij. De vrijheid die ik opeis, de onafhankelijkheid als waarde boven alles – hoe vreselijk vermoeiend soms ook. Maar het is niet alleen voor mij, het is voor ons samen. Ik neem haar mee op andere paden, op avonturen, in nieuwe verhalen. En vraag haar in gedachten nog altijd geregeld om hulp, van vrouw tot vrouw.

Oma leerde me dat er een heldin schuilt in elke vrouw. En dat we ook met kleine dingen het verschil kunnen maken.