Bedrijf van een wereldwijf – Een scheiding vanuit het buitenland is een ingewikkelde legpuzzel

Emigreren is een spannend avontuur. Zeker als je het kan delen met een partner en misschien zelfs kinderen. Een bekende uitdrukking in een prille liefde is niet voor niets dat je elkaar het snelst leert kennen door samen op vakantie te gaan. Nou dan is er geen betere proef op de som dan emigreren. Beter is natuurlijk om elkaar al járen door en door te kennen voordat je die sprong maakt.

Maar ook dat biedt geen garantie en helaas zijn er veel expats die hun huwelijk op de klippen zien lopen en scheiden. Wat dan? Esther Koene is jurist en mediator en heeft veel ervaring met koppels die vanuit het buitenland scheiden. In haar praktijk begeleidt ze haar cliënten tijdens één van de meest ingrijpende beslissingen in hun leven om uiteindelijk verder te kunnen leven. Voor de Wereldwijven zal ze geregeld haar kunde en kennis uiteenzetten om de complexe regels van een scheiding vanuit het buitenland inzichtelijk te maken.

Een realistische casus: als afstand zijn tol begint op te eisen

Je woont samen met je lief en jullie kinderen, in Rome, de mooiste stad van Europa en misschien wel van de wereld…. Vanwege het werk van je partner hebben jullie al in een groot aantal landen gewoond, maar Italië is het land en Rome de stad, waar jullie willen blijven. Jullie leven is lekker op de rails, maar dan krijgt je partner een geweldige en uitdagende functie aangeboden. In Pakistan. En ditmaal is het een non family posting.

Natuurlijk ga je akkoord en afwisselend zit je partner, op en af, acht weken in Pakistan om daarna samen met jou en de kinderen bij te komen in Rome. Alleen… de verwijdering die al eerder, onopgemerkt, is ingezet, begint voelbaar te worden.

In Pakistan is het stoffig, onveilig en is heel veel werk te doen. In Rome is het licht, zonnig en gaat het leven haar gangetje. Maar,… tussen jullie gaat het niet meer. Dat is wat jullie op een warme avond in april, heel nuchter op dat moment, samen vaststellen. Er is geen ander bij één van jullie, dat is het niet. Jullie voelen alleen nog zo weinig als je elkaar ziet. Het is meer een broer-zus verhouding geworden, want ja, je kent elkaar door en door. Het echte houden van en dat diepe gevoel voor elkaar, is verdwenen in de loop van de jaren…

“Zo kwamen jullie bij mij op kantoor. Jullie wilden samen het mediation-traject ingaan en begeleid worden in het maken van alle afspraken die nodig waren om uiteindelijk op een goede wijze uit elkaar te gaan. Zodat jullie ieder, met de kinderen, verder kunnen.”

Scheiden in het buitenland? Een ingewikkelde legpuzzel

Esther: “het hierboven beschreven voorbeeld is slechts één van de vele cases die ik op mijn praktijk tegenkom. Voordat ik met dit stel het mediation-traject start, ga ik eerst na of beide partners – ik noem hen voor het gemak Isabelle en Marc^[1] -, überhaupt bij de Nederlandse rechter terecht kunnen voor hun echtscheiding. Of dat zij bijvoorbeeld hun scheiding in Italië en aan de Italiaanse rechter moeten voorleggen.”

Voor een scheiding in het buitenland moeten veel vragen beantwoord worden. Welk recht is van toepassing op bijvoorbeeld de afspraken die zij willen maken over de kinderen, de alimentatie, of het huwelijkse vermogen…? Marc en Isabelle willen graag allebei in Rome blijven wonen. Kan de Nederlandse rechter dan toch hun huwelijk ontbinden? En kan deze ook de kinderalimentatie bepalen? Heel terechte vragen waarop eerst een antwoord moet worden gegeven.

In vogelvlucht neem ik je mee in het Internationaal Privaatrecht (verder kortweg IPR genoemd) en hoe eerst de ingewikkelde puzzel gelegd wordt om een antwoord te krijgen op al deze vragen. In dit voorbeeld de echtscheiding van een Nederlands stel woonachtig in Italië.

Scheiden in eigen taal, in het Nederlands 

Isabelle en Marc willen graag hun echtscheiding aan de Nederlandse rechter voorleggen. Ze willen ook dat het Nederlandse recht van toepassing wordt verklaard. Met een Nederlandse legal mediator bekijkt en overlegt het koppel waar ze staan en wat er allemaal mogelijk is. Ze zijn het dan wel samen eens om te gaan scheiden, maar het is toch erg verwarrend en onzeker. Bovendien spelen bij allebei, logischerwijs, veel emoties en zorgen hoe ze alles zo goed mogelijk kunnen regelen en afspreken. Voor de kinderen en henzelf.  Dit is allemaal heel herkenbaar:

“als expat woon je niet in je eigen land en ben je niet alleen minder bekend met de cultuur en de gebruiken, maar ook met het personen- en familierecht van het land waar je woonachtig bent. Dat maakt een scheiding voor een expat-stel extra gecompliceerd.”

Het Internationaal Privaatrecht: vraag en antwoord

Isabelle en Marc wonen met de kinderen in Italië en hebben allebei de Nederlandse nationaliteit. Naar Nederlands recht is er dus sprake van internationale feiten: een zogenoemde IPR-kwestie. Voor de scheiding moet nu een kwalificatie komen van de verschillende kwesties die spelen. Daarbij moet je (naast de ontbinding van het huwelijk) denken aan: de ouderlijke verantwoordelijkheid (waaronder het gezag over de kinderen en de omgang), de kinderalimentatie, de partneralimentatie, het huwelijkse vermogen en de pensioenen.        

“In de puzzel die we nu gaan leggen, moeten we telkens de volgende vragen stellen en beantwoorden: is de Nederlandse rechter bevoegd en zo ja, welk recht is dan van toepassing?”

Ten aanzien van de ontbinding van het huwelijk/ de echtscheiding in het voorbeeld van Isabelle en Marc, is het antwoord op de vraag of de Nederlandse rechter bevoegd is: ja.

De Nederlandse rechter is bevoegd op grond van artikel 3 van de Brussel II -bis Verordening, de EG-Verordening van 27 november 2003, omdat beide echtgenoten de Nederlandse nationaliteit bezitten. Ter verduidelijking: indien één van hen een ándere nationaliteit heeft, terwijl ze beiden woonachtig zijn in Italië, dan is de Nederlandse rechter niet bevoegd voor de echtscheiding (en kunnen Isabelle en Marc zich ook niet wenden tot de Nederlandse rechter).      

Geen “Race to Court”

Is ook de Italiaanse rechter bevoegd? Jazeker. Op grond van de Brussel II -bis Verordening, kan ook de Italiaanse rechter zich bevoegd verklaren. Omdat Isabelle en Marc de Nederlandse rechter willen benaderen, is dat hier echter niet van belang. Mochten ze niet in mediation, maar beiden apart en met behulp van een advocaat, de echtscheiding ingaan, dan geldt eventueel het principe van de “Race to Court”. Dit houdt in dat de rechter (in Italië of Nederland) bij wie als eerste de zaak aanhangig is gemaakt, als ‘bevoegd’ wordt aangemerkt.   

Vervolgens is de vraag of het Nederlandse recht van toepassing is op de echtscheiding. In het voorbeeld van Isabelle en Marc is de Nederlandse rechter bevoegd en die zal, conform het Nederlandse Burgerlijk Wetboek, ook het Nederlandse recht toepassen. Tenzij beide echtgenoten een gemeenschappelijke vreemde (lees niet Nederlandse) nationaliteit hebben en door één van hen, of door beiden, een keuze voor dit recht is gedaan. In het voorbeeld van Isabelle en Marc is dus het Nederlands recht van toepassing op hun echtscheiding.

Prettig om te weten, want in sommige landen schrijft de wet nog steeds voor dat een echtscheiding alleen door de rechter kan worden uitgesproken wanneer één van de echtgenoten “schuld” bekent. Dat kan bijvoorbeeld door aan te geven dat hij/zij overspel heeft gepleegd (ook al is dat in werkelijkheid niet het geval). In Nederland is dit gelukkig al een tijd niet meer van belang en wordt de ‘schuldvraag’ niet meer gesteld.

Is de Nederlandse rechter bevoegd ten aanzien van de afspraken voor de  kinderen?

Ook voor de te maken afspraken voor de kinderen (de ouderlijke verantwoordelijkheid) moet een antwoord komen op beide vragen. Is de Nederlandse rechter bevoegd ten aanzien van de afspraken in het ouderschapsplan? En zo ja, is het Nederlandse recht van toepassing? Om antwoord te kunnen geven op de eerste vraag zijn twee internationale bronnen van toepassing. Dat zijn zowel de Brussel II bis-Verordening als het Haags Kinderbeschermingsverdrag van 1996. Bij samenloop – en wanneer de kinderen in een verdragsstaat wonen – is de Brussel II bis-Verordening van toepassing (in dit voorbeeld is Italië een verdragsstaat).

Op basis van deze Verordening is de hoofdregel dat de rechter van het land waar de kinderen hun gewone verblijfplaats hebben, bevoegd is ten aanzien van een kwestie die valt onder het begrip ouderlijke verantwoordelijkheid, zoals gezag en omgang. Dit betekent dus dat de Italiaanse rechter bevoegd is. Echter, omdat Isabelle en Marc de echtscheiding bij de Nederlandse rechter aanbrengen, kúnnen zij, ten aanzien van de ouderlijke verantwoordelijkheid, in dezelfde procedure, een (forum)keuze maken voor de Nederlandse rechter. 

Twee voorbeelden: wat als je woont in Zwitserland? Of Dubai?

Wat als Isabelle en Marc nu bijvoorbeeld met de kinderen in Zwitserland^[2] wonen? Dan ziet het plaatje er anders uit. In dat geval heb je geen keuze en heeft de Nederlandse rechter geen bevoegdheid. Bij een scheiding in Zwitserland geldt namelijk alleen het Haags Kinderbeschermingsverdrag van 1996, en wordt niet voorzien in een forumkeuze voor een ander land dan het land waar de kinderen wonen. Dat betekent dat Isabelle en Marc, ten aanzien van alle afspraken over de kinderen^[3] een aparte procedure bij de Zwitserse rechter moeten starten. 

De situatie is, IPR-wijs gezien, weer heel anders als Isabelle en Marc met de kinderen in Dubai wonen. In dat geval kan de Nederlandse rechter zich weer wél – in geval van het belang van de kinderen en onder aanvaarding door de ouders van zijn/haar rechtsmacht – bevoegd verklaren.   

Welk recht is van toepassing op de ouderlijke verantwoordelijkheid, van Isabelle en Marc, over hun kinderen?

“De bron die we in dit geval raadplegen, is wederom het Haags Kinderbeschermingsverdrag 1996. Daaruit kan worden afgeleid dat de bevoegde rechter (in het geval van Isabelle en Marc dus de Nederlandse rechter) door Isabelle en Marc zijn ‘interne recht’ toepast. Dat wil zeggen, het Nederlandse recht.” 

Hoe gaat het nu met Isabelle, Marc en hun kinderen?

Nadat de rechtsmacht van de Nederlandse rechter was vastgesteld alsmede het toepasselijk recht, zijn er in totaal vier gesprekken geweest. Tijdens die gesprekken zijn niet alleen alle onderwerpen goed besproken, maar zijn ook gedegen afspraken gemaakt. Het hele pakket aan afspraken is door mij vastgelegd in het Ouderschapsplan en het Convenant en dit is vervolgens ingediend bij de Rechtbank in Nederland. Drie maanden later waren Isabelle en Marc officieel gescheiden. 

Marc is inmiddels weer werkzaam in Rome en heeft het daar nog steeds erg naar zijn zin. Isabelle heeft inmiddels een baan én een leuke Italiaanse man ontmoet. De kinderen zijn heel blij dat ze in Italië konden blijven en dat zij afwisselend, in co-ouderschap, bij allebei hun ouders wonen. 

Volgende keer: huwelijks vermogen en alimentatie

In een volgend blog ga ik verder in op de volgende vragen: is de Nederlandse rechter bevoegd ten aanzien van de (eventuele) verdeling van het huwelijkse vermogen? Welk recht van toepassing is of kan worden verklaard? En zo ja, op welke gronden? Tevens zal ik dan dezelfde vragen beantwoorden ten aanzien van de kinder- en partneralimentatie en de pensioenen. 

Meer weten?

Esther Koene is jurist en gespecialiseerd in het personen-en familierecht en familie mediator. Ze is werkzaam bij Expat Mediation dat vestigingen heeft in Brussel en Zuid-Nederland (Hulten en Breda). 

Esther heeft zelf vaak, en voor langere tijd, met haar gezin in het buitenland gewoond en weet uit ervaring met welke gecompliceerde vragen je, als expat, geconfronteerd kunt worden. Ook heeft zij meermaals van dichtbij meegemaakt, welke enorme impact een scheiding kan hebben voor alle gezinsleden binnen een (expat)gezin. Als legal mediator, begeleidt zij Nederlandse expats, bij hun scheiding met als doel dat beide partijen tot gedegen afspraken komen over alle van belang zijnde kwesties (de kinderen, vermogen, alimentatie, pensioenen). Die afspraken legt zij als legal mediator vast in een Ouderschapsplan en Convenant, die bij de Nederlandse rechter worden ingediend.  

Heb je vragen over scheiden in het buitenland? Esther heeft een gratis telefonisch juridisch scheidingsspreekuur.

^[1] De namen heb ik voor dit blog, in samenspraak met cliënten, veranderd.

^[2] Zwitserland maakt zoals bekend geen deel uit van de EU

^[3] Met uitzondering van de kinderalimentatie