Wereldwijven avant la lettre

Mannelijke avonturiers en ontdekkingsreizigers. Kun jij er zonder aarzelen vijf opnoemen? Nu stellen we je dezelfde vraag voor vrouwelijke avonturiers…Geweldig als je binnen een paar seconden zo een aantal namen kan noemen. Schaam je echter niet als het je niet lukt.

Daar zijn heel logische verklaringen voor. Niet dat deze vrouwen ontbreken in onze geschiedenis maar wel dat er nauwelijks over geschreven is. Laat staan een monument voor opgericht of een straat naar vernoemd…

Geen keuze

Eeuwenlang hadden vrouwen als voornaamste taak om thuis te zijn, voor de kinderen te zorgen en het huishouden te managen. Dat was de heersende opvatting en bovendien, zonder alle gemakken die we vandaag de dag hebben, was dat huishouden ook niet mals! Het betekende dat het land bewerkt moest worden, de dieren verzorgd en het huis op orde gehouden. Of ze deden er andere diensten naast zoals naaiwerk of wassen zodat er geld was om eten te kopen. Een wasdag heette niet voor niets wasDAG. Als vissersvrouw kon je wel dromen van een avontuur maar waar haalde je in hemelsnaam de tijd vandaan? Wie zorgde er voor je kroost? Precies. Niemand.

Echte wereldwijven

De vrouwen die wel het avontuur in stapten, kwamen uit rijke families en durfden vanuit die positie grote risico’s te nemen. Het waren daadkrachtige, mentaal-, en fysiek sterke vrouwen – die hun vrijheid bevochten. Deze dames kregen de ruimte om te pionieren, en gelukkig deden ze dat. Vaak waren zij ook de eerste gelijkheid-tussen-man-en-vrouw strijdsters (ook wel suffragettes genoemd).

De levensloop van de allereerste (westerse) vrouwelijke avonturiers waren heroïsch danwel tragisch. Sommigen stierven rijk en bemind, anderen berooid en eenzaam. Richting einde van de 19e eeuw zien we dat er steeds meer ruimte komt voor vrouwelijke avonturiers. Edoch, ook voor deze wereldwijven avant la lettre gaat het zeker niet zonder horten of stoten. Het liefst zouden we alle dames hier de revue passeren maar dan kunnen we (gelukkig!) een boekwerk schrijven. Die ruimte hebben we hier niet. Daarom onze blik op vier reislustige vrouwen die het solo-reizen van ons hedendaagse vrouwen een stuk eenvoudiger hebben gemaakt.

Jeanne Barre of Jean Barret?

We beginnen met Jeanne Barre (1740-1807), die als eerste vrouw rondom de wereld reisde. Geboren in een klein plattelandsdorpje in Bourgondië, leek haar toekomst allesbehalve mondaine. Dat veranderde toen ze in dienst kwam in het huishouden van de botanicus Philibert Commerçons. Ze ontwikkelde bij hem veel kennis en kunde in de botanica en zag haar kans schoon toen een expeditie onder leiding van ontdekkingsreiziger de Bourgainville van start ging in 1766. Jeanne nam een gevaarlijk besluit. Ze hulde zich in mannenkleding en voegde zich bij de expeditie als knecht van Commerçons. In die tijd was het vrouwen zowel verboden mannenkleding te dragen als aan boord te gaan van schepen, anders dan als passagier. Na een barre tocht van jaren via o.a Tahiti, verlieten Jeanne en Philibert op Mauritius het schip. Ze moesten wel want men had ontdekt dat Jean een vrouw was… Na de dood van Philibert bleef Jeanne op Mauritius en zette hun plantkundige werk voort. Philibert liet haar een enorme erfenis in Parijs na maar daar had ze op Mauritius niet veel aan.

Dankzij een goed woordje van kapitein de Bougainville bij de koning voor haar doortastendheid en impact op de botanische wetenschap (zo had zij bijvoorbeeld de bougainvillea ontdekt en geclassificeerd!), mocht Jeanne toch terugkeren naar Frankrijk. Behalve de erfenis genoot ze ook nog een riant pensioen van 200 livers. Als dank van de Franse staat voor haar wetenschappelijke verdiensten.

Lady Hester, tragische heldin

Terwijl Jeanne haar wereldreis maakte, werd in Engeland Hester geboren in een vooraanstaande Britse familie. Beter bekend als Lady Hester Stanhope (1776-1839). De jonge Hester groeide op tot een knappe en zeer welbespraakte vrouw en werd het hoofd in het huishouden van haar ongetrouwde oom, William Pitt die premier was van het Verenigd Koninkrijk. Het waren de mores in die tijd dat iedere man van aanzien een vrouw nodig had om hem te ondersteunen en Hester vervulde die rol (zie de overeenkomsten met het verhaal van Jeanne…). Na de dood van haar oom, verliet ze haar geboorteland. Ze zeilde naar het Midden-Oosten waar ze naam maakte als de grootste vrouwelijke reiziger uit haar tijd. Hester reisde overigens niet alleen maar had chaperonnes en haar eigen dokter mee, Charles Meryon, die ook haar biografie schreef. Ze doorkruiste als eerste (ongesluierde!) vrouw de Syrische woestijn, bezocht als eerste Europeaan verschillende Oosterse steden en oefende vanuit haar fort in de bergen van Libanon invloed uit op de politiek in de regio. Zo bood ze onderdak en bescherming aan een hoop vluchtelingen om haar heen.

Echter, op den duur kon ze haar levensstijl niet meer betalen, en langzaam maar zeker begonnen haar bedienden haar te bestelen, omdat ze hen niet meer op normale wijze kon betalen. Heel geleidelijk vervreemde Hester steeds een beetje meer van de wereld om haar heen. Berooid overlijdt ze uiteindelijk in 1839 in Libanon. 

Alexandrine, pionier van Hollandse bodem

Geboren in een zeer welgestelde Haagse familie had Alexandrine Tinne (1835-1869) het geluk dat haar moeder net als zij een gezamenlijk doel hadden: de wereld moest verkend worden. De enorme erfenis die haar vader haar al op jonge leeftijd achterliet was zeer welkom die droom te verwezenlijken. Hun gedeelde reislust bracht moeder en dochter van Noorwegen naar Italië naar het Midden Oosten. Hun allereerste tocht tot diep in de Sahara werd een helletocht. Ondanks de enorme luxe karavaan die uit maar liefst 102 kamelen bestond die de vele koffers en meubels (!) uit Den Haag moesten dragen: spiegels, ijzeren ledikanten, kleden, stoelen, tafels, kandelaren en de vijf honden van Alexandrine, die in speciale manden aan de kamelen bungelden. De tocht werd gestaakt toen hun expeditieleider stierf en haar moeder besloot terug te keren naar Den Haag.

Maar Alexandrine wilde door en bleef. Wellicht had ze het advies van een neef om ook terug te keren, beter kunnen opvolgen. Het loopt namelijk niet goed af voor de avontuurlijke Alexandrine. Tijdens haar tweede poging in 1869 om de Sahara weer over te steken en de Toearegs te ontmoeten, wordt ze vermoord. Slechts vierendertig jaar jong. Over haar dood blijft veel onduidelijk: was zij vermoord door een bediende, een Toeareg, of…?

Nellie Bly, krankzinnige of haar tijd ver vooruit?

De journaliste Elizabeth Jane Cochrane, beter bekend onder haar pen naam Nellie Bly (1864-1922) werd wereldberoemd omdat ze wilde proberen sneller de wereld rond te reizen dan de 88 dagen die Phileas Fogg er in het boek voor nodig had. 
Minder bekend is de manier waarop ze de onderzoeksjournalistiek en psychiatrie veranderde. Ze deed alsof ze mentale problemen had, liet zich opnemen in een gekkenhuis voor vrouwen en deed later verslag over de erbarmelijke manier waarop de vrouwen daar behandeld werden: het eten was ranzig, de verpleegsters en artsen gewelddadig en het gebouw amper leefbaar voor mensen. Nellie’s conclusie: vrouwen gingen gezond het gekkenhuis in maar werden gek gemaakt door de erbarmelijke toestanden. Haar artikel leidde tot een hervorming van de psychiatrische ziekenhuizen.

Uitgever, Joseph Pulitzer en eigenaar van de New York World, was onder de indruk van haar onderzoeksjournalistiek naar de toestanden in de psychiatrie, en beet direct toe toen Nellie het idee opperde sneller dan 80 dagen de wereld rond te reizen. Op 14 november 1889 vertrok ze met de Augusta Victoria, een imposante stoomboot. In slechts 72 dagen reisde ze via Engeland, Frankrijk (waar ze Jules Verne ontmoette), het Suez kanaal, Colombo, Singapore, Hong Kong naar Japan. Via telegrafen hield ze contact met haar krant die haar voortgang nauwkeurig rapporteerde. Daarmee bewees ze dat Jules Verne gelijk had: de wereld kon binnen 80 dagen bereisd worden!

Meer vrouwen in de spotlight graag!

Het is inmiddels algemeen bekend dat vrouwen onvoldoende ruimte hebben gekregen in de geschiedenisboeken, maar dat is het geweldige van boeken; die kunnen een herdruk krijgen. Hetzelfde geldt voor pagina’s op het internet. Ook die kunnen we eenvoudig aanvullen en herschrijven waar nodig. Wikipedia bijvoorbeeld vertoont in verhouding nog altijd veel te weinig bibliografieën van vrouwen Dat moet anders! De Wereldwijven willen hier graag verandering in brengen en zullen de komende maanden meer portretten van vrouwen publiceren. Belangrijke maar (vergeten) vrouwen in de wetenschappen, de kunst en literatuur, de filosofie,…

We nodigen onze lezers graag uit om markante vrouwen uit de geschiedenis voor te dragen zodat wij erover kunnen publiceren. Samen kunnen we de geschiedenis op die manier evenwichtiger herschrijven.

Wist je dat we in onze nieuwsbrief iedere week een opmerkelijke vrouw in de schijnwerper zetten? Meld je vandaag nog aan dan heb je vanaf volgende week de nieuwsbrief in je mailbox.