De droom en tragedie van milieu activiste Kuki Gallmann

Binnen de grenzen van het recht meen ik dat elk individu, overal ter wereld, moet kunnen doen wat hij of zij wil om een eigen ‘nest’ te bouwen. Zolang er bijgedragen wordt aan de plaatselijke maatschappij. Wij wonen ondertussen vier jaar in Nairobi, mijn twee kinderen zijn hier geboren. Ik hou van de prachtige natuur en de culturele diversiteit hier. Toch heb ik het moeilijk met het bubbel-leventje en vind ik de expat contacten vaak louter gebaseerd op een gedeeld wegzijn.

Echt binnendringen tot de inner circle van de Keniaan -ongeacht zijn maatschappelijke stand- is niet evident. Misschien zou dat anders zijn, mocht ik hier zijn geboren en opgegroeid? Zoals Sveva Gullmann, de dochter van schrijfster Kuki Gallmann.

Kuki Gallmann – van avontuurlijk sprookje naar tragedie

Sveva is geboren en getogen in Kenia. Haar moeder Kuki Gallmann verwierf bekendheid na het schrijven van haar, dertig jaar geleden verfilmde bestseller I dreamed of Africa. Maar in de eerste plaats is zij natuurlijk één van Kenia’s belangrijkste milieu-activisten. Het gebied waar Sveva opgroeide was onlangs onderwerp in het tv programma ‘Frontlinie‘, van journalist Bram Vermeulen, op de Nederlandse zender VPRO. Na het bekijken van die reportage blijft er een gevoel van onrechtvaardigheid in me rondzweven.

Op zo’n drie uur rijden van Nairobi, in het Westen van de county Laikipia, ligt het wondermooie natuurreservaat Ol ari Nyiro. De grootste en wildste dieren wonen hier: olifanten, giraffen, neushoorns, buffels, leeuwen, zebra’s, luipaarden en zoveel meer. Negen jaar na de Keniaanse onafhankelijkheid, in 1972, werd het terrein door de Italiaanse familie Gallmann gekocht. Wat aanvankelijk als een avontuurlijk sprookje moet zijn begonnen, sloeg al snel om in een tragedie: Kuki’s man overleed toen ze zwanger was van dochter Sveva en drie jaar later verloor ze haar zoon aan een slangenbeet.

Toch vond Kuki de moed om door te gaan, met als doel het gebied zo goed mogelijk te beschermen. Zonder de voortdurende inspanningen voor een ecologisch natuurbehoud van moeder en dochter Gallmann, zou het reservaat er vandaag hoogstwaarschijnlijk even dor bijliggen als de omliggende regio. Er zou geen wild dier meer te bespeuren zijn, geen halve giraf.

Geweld in de regio

Zij zouden hier nooit in geslaagd zijn zonder de samenwerking met de plaatselijke bevolking. Door de jaren heen is er een wederzijdse band van vertrouwen en respect opgebouwd met de lokale inwoners. Dit verhaal zou anders van heel korte duur zijn geweest. De laatste vijftig jaar werd dan ook stevig geïnvesteerd in projecten ten gunste van de verschillende naburige stammen. Scholen en zorgcentra hebben duizenden mensen betere perspectieven gegeven. Veehouders konden hun kuddes op het domein laten grazen. Dit verliep lange tijd zonder problemen. Zo’n vijf jaar geleden kwam er echter een einde aan de vrede in de regio. De lodge op het domein werd afgebrand en Kuki werd beschoten door gewapende herders.

Naar aanloop van de verkiezingen werd de situatie de laatste achttien maanden nog gevaarlijker. Er was een constante aanwezigheid van gewapende milities, die door een politieke partij gesteund werden, met het oog op de overname van het land. Over de jaren heen lieten honderden Kenianen hierbij het leven en duizenden werden verdreven. In combinatie met de  wanhoop van een ongeziene droogte, veroorzaakten deze verschrikkingen een menselijke catastrofe.

In de reportage plaatste de journalist op een erg simplistische wijze milieubehoud versus humanitaire noden, zonder veel nadere uitleg. De drang naar dramatiek en sensatie wordt duidelijk, wanneer hij naast een prikkeldraad een uitgehongerde koe in zijn armen opheft. Hij insinueerde dat met het neerhalen van het prikkeldraad, alles zou zijn opgelost. Helaas is het niet zo eenvoudig. Het ongecontroleerd laten grazen zou het hele gebied in een minimum van tijd helemaal uitdrogen, met een immens verlies aan biodiversiteit en geen enkele duurzame oplossing voor de mensen.

De strijd om Keniaanse gronden: geen zwart-wit verhaal

Dit is een complex verhaal, waarover je ongetwijfeld tientallen pagina’s kunt schrijven. Maar dat het een ware nachtmerrie was voor heel veel mensen, inclusief voor de familie Gallmann, staat vast. Kuki Gallmann werd een tweede keer beschoten.

Gedurende helse maanden, met vrees voor het leven van haar moeder en dat van haar jonge gezin, hield dochter Sveva dapper vol. Gelukkig kwam er in augustus van dit jaar een keerpunt. De uitslag van de verkiezingen maakten een einde aan het geweld. Er zijn vredesgesprekken aan de gang, die hopelijk tot een langdurige stabiele toestand kunnen leiden. Voorzichtig herademt het gebied. Ongetwijfeld zal het nog veel tijd vragen om hier als regio bovenop te komen, maar ondertussen kunnen duizenden kuddes vee toch al weer in vrede grazen. Kuki is gelukkig ook aan de betere hand.  

Het is bijzonder jammer dat dit verhaal van de familie Gallmann op een éénzijdige en bovendien onvolledige manier in de Nederlandse pers werd gebracht. De rol van de rijke Keniaanse politici en veebarons wordt geminimaliseerd. Ik begrijp dat het vereenvoudigen van ’s werelds meest delicate tegenpolen nu eenmaal makkelijk verkoopt. De reportage zal aannemelijk hebben geklonken in de oren van mensen die geen benul hebben van de Afrikaanse realiteit. Dit is evenwel geen simpel verhaal van arm versus rijk of zwart versus wit of natuur versus mens, maar het werd wel zo voorgesteld. Ik vind dat bijzonder oneerlijk.

Recht op een thuis?

Ik kreeg het nogal benauwd, van het denigrerende toontje waarop de journalist aan Sveva vroeg waarom haar moeder dit land als haar verantwoordelijkheid zag. Hij vroeg haar als het ware zich te verantwoorden waarom dit haar thuis was. Een vrouw die reeds jaren aan het strijden is voor het behoud van een natuurlijke parel, die anders verloren zou zijn gegaan. Met goddank dezelfde overlevingsdrang als haar moeder, die vloeiend Swahili praat en haar leven wijdt aan de bescherming van de natuur én de plaatselijke cultuur. Een vrouw met een Masters in Human Science van Oxford, een jonge moeder, een witte Keniaanse. Hoe zo’n voorbeeld van een vrouw, op de grond waar ze is opgegroeid, waar haar vader en broer begraven liggen, in een klein ongemakkelijk hokje werd geduwd: het ging me te boven.

Het deed me lang nadenken over mijn eigen situatie. Ik wil graag dat mijn kinderen geloven dat alles mogelijk is, dat ze “roots en wings” hebben, onbeperkt en gelijk waar. Maar toch fladderen er niet op te lossen vraagstukken door mijn brein. Wanneer heb je het recht om ergens je thuis thuis te noemen? En wie heeft het recht je dat te ontzeggen?

In ieder geval geen vooringenomen journalist.

Nieuwsgierig naar andere verhalen van wereldwijven in Kenia? Klik hier!