Het is tenminste nooit saai! – De uitdagingen van multiculturele gezinnen

Of je nu met gezin en al bent geëmigreerd of in het buitenland pas een gezin start: veel mensen in het buitenland hebben op een bepaalde manier een ‘multicultureel’ gezin. Lekker dynamisch, gezellig en perspectiefverruimend – en nooit saai! Maar ook nogal eens een bron van ergernis en onbegrip. Hoe blijf je als gezin een eenheid als je kinderen in het buitenland opgroeien of je partner een andere culturele achtergrond heeft? Hoe creëer je een echt thuis voor iedereen?

Een blog waarin we multiculturele gezinnen onder de loep nemen en ingaan op de uitdagingen waar zij mee te maken (kunnen) hebben.

Multiculturele gezinnen – Een onderbelichte doelgroep

Googel als multicultureel expatgezin naar ‘psychologische hulp multicultureel gezin’ en je krijgt voornamelijk resultaten die voor een heel andere doelgroep bedoeld zijn: vluchtelingen, asielzoekers en andere migrantengezinnen die noodgedwongen in Nederland zijn komen wonen. Voor de problemen binnen multiculturele gezinnen buiten Nederland is niet echt een specifiek hulploket. Wellicht komt dat omdat Nederlanders toch vooral emigreren ‘voor de leuk’, en dus zelf voor culturele aanpassing kiezen. Integreren hoort nu eenmaal bij emigreren, toch? Maar ook als je bewust voor een multicultureel gezin in het buitenland kiest, kunnen de cultuurverschillen nog wel eens voor problemen zorgen. Bij wie klop je dan aan voor hulp? 

Psycholoog op Afstand, een platform van online psychologen, is gespecialiseerd in therapie voor Nederlanders en Vlamingen in het buitenland. De psychologen die zich bij Psycholoog op Afstand hebben aangesloten, hebben niet alleen de juiste diploma’s en ervaring, maar zijn ook bij uitstek geschikt om multiculturele gezinnen in het buitenland te helpen. Ze…

• …spreken verschillende talen
• …zijn zelf ook expat (geweest)
• …wonen en werken in verschillende tijdzones
• …hebben kennis van verschillende culturen en leefwijzen
• …begrijpen de problemen van multiculturele gezinnen

Multiculturele gezinnen: (minimaal) twee culturen op één kussen…

‘Met elementen uit verschillende culturen’, definieert Van Dale de term ‘multicultureel’.[1] Daar is nogal snel sprake van als je – al dan niet met gezin – naar het buitenland verhuist. Misschien zijn je kinderen in het buitenland geboren en opgegroeid, waardoor ze niet zo ‘Nederlands’ zijn als jij. Of misschien heb je in het buitenland een partner gekregen met wie je een (samengesteld) gezin begonnen bent. Een multicultureel gezin kan allerlei verschillende samenstellingen hebben, maar de crux is dat binnen het gezin sprake is van verschillende culturele invloeden.[2]

We leren het meest over onze cultuur tijdens onze jeugd. Die cultuurvorming begint al heel vroeg: tijdens de eerste acht maanden van ons leven zijn we er het meest gevoelig voor. “Kinderen zijn […] net sponzen. Ze observeren alles wat om hen heen gebeurt en alle informatie die ze zien, horen, ruiken, voelen en proeven wordt opgeslagen. En als ze opgroeien nemen ze die informatie mee in hun verdere leven als ‘normaal’ of ‘gewoon’.”[3]

Groei je op in Nederland, dan heb je dus bepaalde (onbewuste) ideeën over wat normaal is: qua gedrag, qua kleding, qua voeding, qua religie, qua normen en waarden. Maar die ideeën kunnen misschien wel grotendeels op de schop zodra je – als kind of volwassene – emigreert of in een samengesteld, multicultureel gezin terechtkomt. En dat brengt zo z’n uitdagingen met zich mee.

Problemen binnen multiculturele gezinnen

Lastig dus, als je als Nederlander in een andere cultuur terechtkomt. Welke culturele normen en waarden neem je over en welke niet? Zeker bij samengestelde multiculturele gezinnen is het niet eenvoudig die balans te vinden en is het niet gek dat culturen botsen (cultuurbotsing). Maar ook in volledig Nederlandse gezinnen waarvan de kinderen jong geëmigreerd zijn, kunnen problemen ontstaan: de kinderen nemen wellicht meer van de lokale cultuur over dan jij als ouder. Iedereen leeft, werkt, kookt, eet, poetst en slaapt op zijn of haar eigen manier. En dat kan flink gaan botsen.

Sommige expats vinden dat ze er alles aan moeten doen om te ‘integreren’, waardoor de cultuur van het land van herkomst compleet wordt genegeerd. Anderen gaan zich in een nieuwe wereld juist overdreven vastklampen aan de eigen cultuur, waardoor de eigen normen en waarden ten koste gaan van die van het nieuwe thuisland.[4] Miranda hierover, die een gezin heeft met een Braziliaanse man: “In Brazilië is het heel gebruikelijk om meerdere keren per dag te douchen. […] Brazilianen vinden persoonlijke hygiëne en verzorging zeer belangrijk.”[5]

Identiteitscrisis van gezinsleden

Maar ook als je denkt dat je gezin zich uitstekend aanpast, kunnen zich problemen voordoen. Vooral bij kinderen blijven die problemen soms lang verborgen. Omdat kinderen die opgroeien in een multicultureel zoveel van verschillende culturen meekrijgen, zijn verschillen tussen culturen voor hen heel normaal. Multiculturele kinderen zijn daardoor heel ruimdenkend en kunnen situaties goed vanuit verschillende perspectieven bekijken.[6]

In haar onderzoek naar biculturele kinderen werd dr. Lucy Kortram bijvoorbeeld verrast door de wereldwijsheid van sommige nog hele jonge kinderen. Op de vraag of Nederland een rijk land is, antwoordde een kind van zeven jaar: “Er is altijd wel een land dat rijker is.”[7] Multiculturele kinderen zijn zich sterk bewust van de mogelijkheid van culturele verschillen, zijn daarom weinig bevooroordeeld en kunnen goed bemiddelen bij conflicten.[8] Dat is alleen maar mooi, toch? Of niet?

Kinderen in multiculturele gezinnen zijn vaak echte ‘culturele kameleons’. Maar dat heeft ook een nadeel, dat volwassenen die lang in het buitenland wonen ook zullen herkennen: als culturele kameleon ben je eigenlijk altijd overal een buitenlander. Geëmigreerde Nederlanders zijn niet helemaal Nederlands meer, maar ook niet helemaal ‘lokaal’. En als je ouders verschillende culturen hebben, ben je ook een beetje van beide. Dat kan behoorlijke problemen opleveren met identiteit en een gevoel van ‘thuis’.[9] Binnen multiculturele gezinnen hebben sommige gezinsleden moeite met het definiëren van hun culturele identiteit en komen daardoor soms zelfs in een vergaande identiteitscrisis terecht.[10]

Een veilig thuis creëren: aandacht voor culturele bagage

Als ouder wil je natuurlijk het liefst de perfecte balans creëren: aandacht, ruimte en begrip voor ieders cultuur en tegelijkertijd een echt thuis voor iedereen. Er moet een soort nieuwe gezinscultuur komen, die ervoor zorgt dat iedereen zich begrepen voelt. Maar hoe doe je dat?

Een harmonieus en veilig thuis valt of staat met aandacht voor ieders culturele bagage.[11] Die aandacht kun je op verschillende manieren bewust creëren:[12]

• Meerdere talen spreken: voed je kinderen tweetalig op of laat ze spelenderwijs met een andere taal kennismaken door ze liedjes in die taal te leren.
• Uit meerdere keukens koken: kies bewust voor gerechten uit zowel het thuisland als het nieuwe land, evenals af en toe een gerecht dat voor iedereen ‘anders’ is.
• Multiculturele films/boeken kijken/lezen: laat kinderen spelenderwijs leren dat er heel veel verschillende culturen op de wereld zijn.
• Qualitytime met kinderen nemen: ga bij een samengesteld gezin regelmatig alleen met de kinderen van je partner of juist met die van jezelf op pad. Zo versterk je de vertrouwensband, leer je nieuwe dingen van elkaar en kunnen de kinderen even helemaal zichzelf zijn, zonder zich aan te hoeven passen.

Therapie met het hele gezin

Blijven de cultuurverschillen voor problemen zorgen? Schakel dan professionele hulp in. Want ja, kinderen zijn flexibel en hebben een groot aanpassingsvermogen, maar een nieuwe gezinscultuur met nieuwe leefregels opbouwen is voor niemand eenvoudig – ook niet voor de ouders! 

Het is belangrijk het hele gezin bij de oplossing van de problemen te betrekken, ook al ligt er bijvoorbeeld telkens maar één kind dwars. Hoe we ons gedragen en hoe we met elkaar communiceren heeft effect op iedereen in onze directe omgeving – ons ‘systeem’, zoals de psychologie het ook wel noemt. Systeemtherapie richt zich op de rollen en posities van iedereen binnen een systeem, op ieders verwachtingen, en op de manier waarop problemen binnen het systeem ontstaan en in stand gehouden worden.[13] Met andere woorden: systeemtherapie kijkt naar het geheel, naar de samenhang, en betrekt elke speler bij het creëren van oplossingen. Dat maakt het ook zo effectief.[14]

Gezinstherapie is een vorm van systeemtherapie. En dat volg je bij Psycholoog op Afstand ook gewoon op afstand, online! De therapie bestaat vaak uit een mix van individuele gesprekken en groepsgesprekken en focust op de sterke en positieve aspecten van het gezin. Hoe willen jullie het wél? Welke normen en waarden zijn voor ieder van jullie belangrijk? En hoe doorbreken jullie patronen die daar niet bij passen? Vaak geeft een systeemtherapeut ook concrete opdrachten mee waarmee jullie als gezin kunnen experimenteren.

Hulp op afstand, waar je ook woont

Psychologische ondersteuning voor expats moet laagdrempelig en praktisch zijn, vindt Psycholoog op Afstand. Daarom biedt het platform therapie zonder doorverwijzing, waar ter wereld jouw gezin ook woont. Op basis van een gratis en vrijblijvend kennismakingsgesprek, koppelt Psycholoog op Afstand jouw gezin aan een gediplomeerd psycholoog met kennis van:

• systeemtherapie
• kinder- en jeugdpsychologie
• expatpsychologie

Deze psycholoog heeft alles in huis om met jullie als gezin aan de slag te gaan. Ook als nog niet iedereen in het gezin klaar is voor therapie, trouwens. Bij individuele therapie kan de focus net zo goed op het multiculturele gezinsleven gelegd worden. En wie weet sluiten meer gezinsleden zich later aan, al hoeft dat niet. Met de juiste hulp creëer je precies dat dynamische en gezellige multiculturele gezin in het buitenland dat je voor ogen had!

Vind je dit een interessant onderwerp en wil je er meer over lezen? De Wereldwijven hebben vaker gepubliceerd over het multiculturele gezin. Over third culture kids bijvoorbeeld en koppeltherapie voor partners met een verschillende culturele achtergrond.

Bronnen

1. ‘Multicultureel’ (2023). Van Dale. Via: Vandale.nl.

2. D. Cleonise (2021, 15 juni). Heb jij een multicultureel gezin? Dan zijn deze tips over diversiteit in opvoeding echt iets voor jou. DearMama. Via: Dearmama.nl.

3. D. Cleonise (2021, 15 juni). Heb jij een multicultureel gezin? Dan zijn deze tips over diversiteit in opvoeding echt iets voor jou. DearMama. Via: Dearmama.nl.

4. S. van Aalsum (1996, 4 mei). Op zoek naar verborgen schatten bij biculturele kinderen. Trouw. Via: Trouw.nl.

5. L. van den Akker (2022, 22 september). Miranda’s gezin is een culturele mengelmoes: ‘In Brazilië douchen ze meerdere keren per dag’. Famme. Via: Famme.nl.

6. De Wereldwijven (21 juli 2022). “Waar kom je vandaan?” Herkomst en identiteit bij ‘third culture kids’. Via: Dewereldwijven.com.

7. S. van Aalsum (1996, 4 mei). Op zoek naar verborgen schatten bij biculturele kinderen. Trouw. Via: Trouw.nl.

8. Idem.

9. Dit is zeker het geval bij zogenaamde third culture kids: kinderen die tijdens hun jeugd in een ander land dan het land van herkomst opgroeien. Voor meer informatie, zie: De Wereldwijven (21 juli 2022). “Waar kom je vandaan?” Herkomst en identiteit bij ‘third culture kids’. Via: Dewereldwijven.com.

10. S. van Aalsum (1996, 4 mei). Op zoek naar verborgen schatten bij biculturele kinderen. Trouw. Via: Trouw.nl.

11. Idem.

12. D. Cleonise (2021, 15 juni). Heb jij een multicultureel gezin? Dan zijn deze tips over diversiteit in opvoeding echt iets voor jou. DearMama. Via: Dearmama.nl.

13. Mentaal Beter (2019, 31 oktober). Gezinstherapie voor de versterking van onderlinge relaties. Via: Mentaalbeter.nl.

14. Psyned (2021, 25 augustus). Gezinstherapie: combinatie van systeemtherapie en individuele therapie. Via: Psyned.nl.